نور (Light) اصلی ترین عاملی است که عکاسی را معنا می بخشد. با دانستن نحوه کار با نور می توان به عکس های شگفت انگیزی دست یافت.
گاهی در هنگام عکاسی به علت توجه زیادی که به نور می گردد، مناطق تاریک و بدون نور یا با نور کم، نادیده گرفته می شود. بازی بین روشنایی و تاریکی و تضادی که با یکدیگر ایجاد می کنند تاثیر بسیار زیادی در ترکیب بندی تصویر خواهد داشت. آنچه مسلم است نمایش اشکال و سایه های تاریک سوژه ها، روشی شگفت آور برای تقویت یک ترکیب بندی می باشد.
سایه ها
از جنبه تعریف، سایه (Shadow) عبارت از منطقه مشخصی است که وقتی یک جسم یا یک شخص در مقابل یک منبع نور قرار می گیرد و از رسیدن نور به یک سطح جلوگیری می کند، ایجاد می شود.
شکل یک سایه بر اساس رابطه آن با منبع نوری که آن را ایجاد کرده است، تغییر می کند. فاصله، زاویه و اندازه منبع نور با همراهی یکدیگر تعیین کننده شدت، شکل و اندازه سایه می باشند.
گاهی شبح ها (Silhouette) در تصاویر ضد نور و همچنین بازتاب ها (Reflection) با سایه اشتباه گرفته می شوند. شبح ها با نور محدود شده ایجاد می شوند و تصاویر بازتابی از بازتابش نور یک سوژه بر روی یک سطح شکل می گیرد. ولی هر دو مورد با سایه متفاوت بوده و موضوعات مستقلی در عکاسی می باشند.
شبح (Silhouette) در تصویر سمت چپ و بازتاب (Reflection) در تصویر سمت راست دیده می شوند.
نقش سایه ها در ترکیب بندی تصاویر
سایه ها می توانند بر یک نقطه خاص از تصویر تاکید کنند. آنها می توانند برخی ویژگی ها را به صورتی آشکار تر نمایش دهند و یا برعکس، آنها را در تصویر پنهان سازند.
با استفاده از سایه ها می توان جذابیت، حس رمزآلود یا حالتی نمایشی به تصویر افزود. سایه ها می توانند موجب تاکید بر نواحی روشن تصویر شوند و توجه را به مناطق پرنور (Highlight) جلب کنند. با کمک سایه ها می توان جزئیات ظریف را برجسته تر نمایش داد.
می توانید سایه ها را همانند سایر عناصر مورد استفاده در ترکیب بندی (Composition)، بکار برید و از آنها به عنوان خطوط هدایت کننده، ایجاد الگوها (Pattern)، یا برای ایجاد تعادل بین فضاهای منفی و مثبت تصویر استفاده کنید.
یکی از تمرین هایی که معمولا برای ارتقای عکاسی لازم است، تلاش برای ایجاد تعادل (Balance) بین نور و تاریکی در تصاویر می باشد. هر چه بر این توانایی بیشتر مسلط باشید، عکس های قوی تری از لحاظ بصری ثبت خواهید کرد.
ایجاد الگو (Pattern) توسط سایه های ایجاد شده بر روی زمین
با بکارگیری سایه ها می توان عکس های پویا و جذابی خلق نمود. در ادامه به تعدادی از تاثیراتی که سایه می تواند بر ترکیب بندی و کیفیت تصویر بر جا گذارد، اشاره خواهد شد:
الف) افزایش کنتراست و تضاد تون ها
با استفاده از سایه ها می توان تونالیته های پر کنتراستی در تصویر ایجاد نمود، بطوریکه مناطق پرنور و برجسته تری در تصویر به نمایش درآید. این موضوع در عکاسی سیاه و سفید از اهمیت بیشتری برخوردار است زیرا در آنجا شما از رنگ استفاده نخواهید کرد و تونالیه تصویر مهمترین عامل در بیان بصری و ایجاد نماهای خاص در تصویر می باشد.
به همین دلیل وقتی در تصاویر ثبت شده، سایه ها شدید هستند و کنتراست آنها بالاست، همیشه می توانید به ایجاد یک تصویر سیاه و سفید فکر کنید.
در هنگام ثبت عکس به نور و سایه ها توجه کنید و موقعیت آنها را در نظر بگیرید. در صورت لزوم جابجا شوید یا زاویه دوربین را تغییر دهید تا بتوانید به ترکیب بندی مناسبی دست یابید.
کنتراست بالا و سایه های شدید در تصویر دیده می شود
ب) بکارگیری سایه به عنوان یک نقطه تمرکز
سایه ها به تنهایی می توانند به عنوان سوژه های جالبی بکار روند و به عنوان نقطه توجه اصلی در تصویر دیده شوند.
حتی می شود سوژه اصلی را از تصویر خارج نمود و به جای آن بر سایه ها تمرکز کرد. این روش خصوصا وقتی کارآمد است که سوژه دارای لبه ها و طرح کلی مشخصی باشد بطوریکه با دیدن سایه بتوان سوژه اصلی را تشخیص داد.
در روش دیگر می توانید با زاویه دادن به دوربین بدون اینکه سوژه را از کادر تصویر خارج کنید، سایه سوژه را نیز در داخل کادر جا داده و بر آن تاکید نمایید.
سایه ایجاد شده در مرکز توجه تصویر واقع شده است
ج) جلب توجه مستقیم در مخاطب
برای جلب توجه مخاطب حتما لازم نیست که سایه ها در جلو یا مرکز تصویر باشند. کافی است که سایه در نقطه ای باشد که مستقیما در مرکز توجه تصویر قرار گیرد. یا اینکه با شکل و حالتی که در تصویر ایجاد می کند، چشم مخاطب را به سمت نقطه ای که مورد نظر است هدایت نماید.
همواره به چگونگی برخورد نور و سایه های ایجاد شده بر روی زمین دقت کنید. بکار بردن مناسب سایه ها تاثیر چشمگیری بر میزان جذابیت تصویر خواهد داشت. نکته مهمی که لازم است به آن دقت شود اینکه یک سوژه و سایه اش می توانند یکدیگر را تقویت کنند.
در عکاسی پرتره می توان از سایه برای پوشاندن و یا آشکار کردن جنبه های خاصی از چهره فرد استفاده نمود. مثلا موجب شد تا بخشی از صورت سوژه دیده نشود و یا چشم های وی بیشتر مورد توجه قرار گیرند.
سوژه و سایه اش می توانند یکدیگر را تقویت کنند
د)آشکار کردن بافت با استفاده از سایه ها
سایه ها برای آشکار سازی و برجسته تر کردن بافت ها نیز مورد استفاده قرار می گیرند. در هنگام غروب یا صبح زود که آفتاب در زاویه پایینی می تابد، سایه های بلندی در صحنه ایجاد می شوند و جزئیات بیشتری از صحنه را قابل رویت می کنند. این سایه ها می توانند به ایجاد عمق در تصویر کمک نمایند.
در روزهایی که آسمان از ابر پوشیده شده و نور خورشید به صورت نرم و پراکنده (Diffused) زمین را روشن می کند، سایه های کمتری دیده شده و سطوح بیشتری را روشنایی دربر می گیرد.
سایه ها می توانند بافت ها را برجسته تر سازند
هـ) تقویت حس ها
اگر چه نور باعث می شود که یک تصویر به صورت روشن و درخشان دیده شود، اما سایه ها را می توان برای انتقال احساسات قوی بکار برد. از این موضوع خصوصا در عکاسی پرتره به خوبی استفاده می شود.
می توان از سایه ها برای ایجاد یک حس رمزآلود و یا موقعیتی نمایشی (دراماتیک) در ترکیب بندی تصویر استفاده کرد. مثلا فردی را در نظر بگیرید که در تصویر، مناطق تاریک او را پوشانده است یا سوژه ای را در نظر بگیرید که تا حدودی با سایه پوشیده شده و به صورت مبهمی دیده می شود.
عکس هایی که به صورت تاریک تهیه می گردند به عنوان عکس های با نورپردازی کم نور (Low Key) شناخته می شوند و از روش های بسیار موفق در انتقال قوی احساسات می باشند.
سایه ها می توانند برای نمایش احساسات قوی یا رمزآلود بکار روند
و) ایجاد عمق و نمایش ابعاد
برای تاکید بر حس فاصله در یک تصویر می توان از نور و سایه استفاده کرد. آنها این امکان را به شما می دهند تا ترکیب بندی هایی با عمق بیشتر و یا تاکید بر ابعاد سوژه یا سایر عناصر تصویر ایجاد نمایید.
این خاصیت سایه ها در انواع مختلف عکاسی همچون عکاسی منظره یا تصاویری که از نمای نزدیک تهیه می شوند، استفاده می شود.
ز) ایجاد رنگ با استفاده از سایه ها
وقتی که اجسام شفاف و روشن در مقابل یک منبع نور قرار گیرند و مسیر نور را مسدود کنند، ممکن است سایه های رنگی ایجاد شود. با این کار می توان جلوه های تصویری و مناطق رنگی جالبی به سوژه یا بخش هایی از تصویر افزود.
مثال آن بادکنک های رنگی یا چترهای رنگی و نیمه شفافی است که پس از عبور نور از آنها می توان به سایه های رنگی دست یافت. یک روز روشن و آفتابی، زمان خوبی برای آزمایش کردن این روش و ایجاد سایه های رنگی می باشد.
ایجاد سایه های رنگی در اثر عبور نور از داخل شیشه های رنگی پنجره
تاثیر منبع نور بر نحوه ایجاد سایه ها
هم کیفیت نور و هم جهت آن در نحوه ایجاد سایه موثر می باشد. به همین علت برای رسیدن به نتیجه مطلوب لازم است که نور مورد استفاده برای ایجاد سایه را بطور آگاهانه انتخاب نمایید.
نور سخت، سایه های شدیدتر و لبه های تیزتری ایجاد می کند و با کمک آن می توان کنتراست بیشتری در تصویر ایجاد کرد. با نورهای سخت امکان برجسته کردن بافت ها و جزئیات، بیشتر است. از طرف دیگر، نور نرم موجب ایجاد سایه هایی با لبه نرم خواهد شد.
اگر به یک سوژه از روبرو نور بتابانید، سایه در پشت آن تشکیل شده و حتی ممکن است در مواردی نیز قابل رویت نباشد. با تغییر جهت یا زاویه نور نسبت به سوژه و صحنه عکاسی، می توان در ایجاد سایه به نتایج متفاوتی دست یافت. مثلا با نوردهی سوژه از یک سمت آن، سایه های بزرگی در سمت دیگر آن ایجاد می گردد.
منابع نور نقطه ای که نسبت به سوژه از روشنایی زیادی برخوردارند (مثل خورشید)، عموما سایه های سخت و متراکمی ایجاد می کنند.
با افزایش فاصله منبع نور از سوژه، شدت نور کاسته می شود. اگر نور را در یک خط مستقیم نسبت به سوژه دور کنیم، با دوبرابر شدن فاصله منبع نور تا سوژه، شدت نوری که به آن می رسد به یک چهارم تقلیل می یابد.
با دور شدن منبع نور یا با کاهش شدت آن، سایه نرم تر و کم رنگ تری ایجاد می گردد.
اگر مثلا در یک استودیو، منبع نور را از سوژه دور کنید و سوژه در نزدیک پسزمینه قرار گیرد، سایه ایجاد شده از سوژه، لبه های نرم تری پیدا می کند بطوریکه فاصله روشنایی تا تاریکی به صورت تغییری تدریجی مشاهده می شود. با نزدیک کردن منبع نور به سوژه و همچنین دور کردن سوژه از پسزمینه، می توانید یک تصویر با پسزمینه تاریک بدست آورید.
وقتی قصد دارید با منابع نور مصنوعی، سایه ایجاد کنید، بهتر است از تعداد محدودی منبع نور و ترجیحا از یک منبع استفاده کنید تا سایه های واضح و عمیق تری بدست آورید.
در مواردی که با یک نور شدید مثل نور طبیعی خورشید مواجه هستید، می توانید با استفاده از تعدیل کننده های نور (Modifiers) همچون بازتابنده ها (Reflector) یا پخش کننده ها (Diffuser) برای کنترل میزان و شدت روشنایی استفاده نمایید.
از پرده می توان برای کاهش یا انتشار ملایم نور در جلو یک پنجره استفاده کرد تا نور نرم تر و لطیف تری به سوژه برخورد کند. همچنین از طریق بکار بردن موانع نوری همچون پرده های ضخیم یا صفحات تیره، می توانید منبع نور را کوچک کنید. توجه داشته باشید که هر چه نور بیشتری به صحنه شما وارد شود، سایه های شدیدتری ایجاد می کند.
اگر نور به اندازه کافی قوی باشد، سایه هایی که ایجاد می شوند حاوی جزئیات بسیار کمی خواهند بود.
نکته ها
ـ برای اینکه در تصاویر خود، فرصت های خوبی برای استفاده از سایه ها بدست آورید، لازم است که همواره به صحنه عکاسی خوب توجه کنید و جزئیات آن را از نظر بگذرانید.
ـ وقتی از یک نور مصنوعی برای نورپردازی استفاده می کنید، هر چه منبع نور به سوژه نزدیک تر باشد، سایه های بلندتری خواهید داشت.
ـ پس از پایان یک طوفان، یا در ساعات طلایی روز، فرصت های مناسبی برای ثبت سایه های زیبا خواهید داشت.
ـ در هنگام عکاسی وقتی قصد دارید بر سایه ها تاکید کنید، پیشنهاد می شود که حالت دوربین بر روی تنظیمات دستی قرار گیرد و از حالت های خودکار (اتوماتیک) استفاده نشود زیرا ممکن است سایه های مورد نظر شما به صورتی که در نظر دارید ثبت نشوند.
ـ با کنترل عکس در LCD دوربین، می توانید وضعیت روشنایی و چگ.نگی تشکیل سایه ها را بررسی کنید و اگر مثلا دیدید که تصویر شما خیلی روشن است، با تغییر نوردهی (Exposure) و کاهش نور ورودی، سایه ها را عمیق تر نمایید.
ـ اگر عکس های خود را با فورمت خام (RAW) ثبت کنید، در مرحله پردازش نرم افزاری می توانید جزئیات و کیفیت سایه ها را با انعطاف بیشتری در تصویر به نمایش بگذارید.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
گردآوری و تألیف: امیر دولتیاری
تاریخ نگارش/آخرین ویرایش: 1398/12/19
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
مراجع:
1_Kelly Richman-Abdou (2017). How to Capture Bold and Beautiful Photographs Using Shadows. Retrieve from https://mymodernmet.com on May 1.
2_Christina Harman (2020). Working With Shadows in Your Photography. Retrieve from https://contrastly.com on Mar 7.
3_Karthika Gupta (2020). 5 Tips for Mastering Shadows in Your Photography. Retrieve from https://digital-photography-school.com on Mar 6.
4_Geoff Harris (2013). Creative Use of Shadows in Your Photography. Retrieve from www.learningwithexperts.com on Jul 22.
5_Andrew S. Gibson (2020). How to Use Shadow and Contrast to Create Dramatic Images. Retrieve from https://digital-photography-school.com on Feb 14.
6_Michael Freeman 2008. Mastering Digital Photography, 1th ed. ILEX, UK.
7_Tom Ang (2008). Digital Photography: Masterclass, 1th ed. Dorling Kindersley Limited, UK.
8_Chris Weston (2008). The Essential Lighting Manual for Photographers, 1th ed. RotoVision SA, Switzerland.
مقالات مرتبط:
- انواع مختلف نور در عکاسی
- انواع منابع نور در عکاسی پرتره
- موقعیت دوربین و منابع نور در عکاسی پرتره
- برق چشم در عکاسی پرتره
- نورپردازی به روش سایه روشن یا کیاروسکورو (Chiaroscuro)
- انواع روشنایی بر روی سطوح اجسام
- انواع فلاش ها در عکاسی (Camera Flash Types)
- ساختمان و اجزای فلاش های خارجی یا اکسترنال
- چگونگی کار با فلاش خارجی در عکاسی
- تکنیک های کاربردی در فلاش ها