ماه و روشنایی زیبای آن در آسمان شب همواره مورد توجه انسان ها بوده است بطوریکه در حوزه های مختلف هنری همچون شعر، موسیقی، نقاشی، عکاسی و سینما به عنوان سوژه و عاملی الهام بخش بکار رفته است.
عکاسی از ماه (Moon Photography) یا (Lunar Photography) را می توان در شاخه عکاسی نجوم (Astrophotography) تقسیم بندی نمود.
این نوع عکاسی برای بسیاری از عکاسان از جذابیت خاصی برخوردار است. با این وجود گاهی اوقات عکاسی از ماه به یک چالش تبدیل می شود و بسیاری از افراد وقتی برای اولین بار برای عکاسی از ماه اقدام می کنند، نتایج مطلوبی بدست نمی آورند. در آموزش عکاسی از ماه تاکید می شود که علاوه بر یادگیری و بکارگیری نکات فنی، کسب تجربه نیز در ثبت تصاویر واضح و شارپ از ماه بسیار پراهمیت می باشد.
بطور کلی به دو صورت از ماه عکاسی می شود:
الف) ماه به عنوان سوژه اصلی تصویر است و عموما به صورت نمای نزدیک از آن عکاسی می شود.
ب) ماه به عنوان یکی از عناصر موجود در یک منظره بکار رفته و مورد عکاسی قرار می گیرد.
توصیه می شود برای عکاسی از ماه ابتدا اطلاعات مختصری از موقعیت یابی، نحوه طلوع و غروب ماه و همچنین اشکال مختلف ماه که در طی روزهای مختلف دیده می شود (گام های ماه) بدست آورید و سپس با استفاده از ابزار مناسب، برای عکاسی از ماه برنامه ریزی کنید.
اشکال قابل رویت ماه یا گام های ماه
همانطور که می دانید، ماه به دور زمین می چرخد بطوریکه همواره یک سمت آن رو به زمین است (سمت پیدای ماه) و یک سمت آن همیشه از دید ساکنین کره زمین پنهان می باشد (سمت پنهان ماه). اولین بار در سال 1959 از سمت پنهان ماه توسط یک کاوشگر روسی عکاسی شد.
وقتی که ماه قابل رویت است، اندازه ناحیه روشن ماه به موقعیت آن نسبت به زمین و خورشید بستگی دارد. در طی روزهای مختلف، اندازه ناحیه قابل دیدن ماه از کاملا تاریک تا ماه کامل متغیر است. این اشکال قابل رویت ماه را در علم ستاره شناسی به 8 گام یا مرحله کلی تقسیم بندی نموده اند که به آن گام های ماه یا فازهای ماه (Moon Phases) گفته می شود.
یک چرخه کامل از گام های ماه 29.53 روز طول می کشد تا مجددا چرخه بعدی شروع شود.
همانطورکه در تصویر زیر ملاحظه می فرمایید، گام های ماه شامل این موارد است:
ماه نو (New Moon)
هلال افزاینده (Waxing Crescent)
ماه یک چهارم نخست (تربیع اول) (First Quarter)
هلال محدب افزاینده (Waxing Gibbous)
ماه کامل یا بدر (Full Moon)
هلال محدب کاهنده (Waning Gibbous)
ماه یک چهارم دوم (تربیع دوم) (Last Quarter)
هلال کاهنده (Waning Crescent)
گام های ماه یا فازهای ماه در یک چرخه کامل 29.53 روز
بر اساس اینکه از نیمکره شمالی کره زمین به ماه نگاه کنید یا از نیمکره جنوبی، جهت هلال ماه متفاوت خواهد بود. وقتی در نیمکره شمالی هلال ماه در سمت چپ دیده می شود، در نیمکره جنوبی در سمت راست دیده خواهد شد.
وقتی در نیمکره شمالی کره زمین هستید، اگر هلال ماه در سمت راست ماه قرار داشت، یعنی تا حداکثر ده روز آینده ماه کامل خواهد شد و اگر هلال ماه در سمت چپ بود، به این معنی است که تا زمان ماه کامل، مدت بیشتری در حدود دو و نیم هفته طول خواهد کشید زیرا بایستی ابتدا این چرخه ماه، پایان یافته و چرخه بعدی شروع شود. در نیمکره جنوبی این موضوع برعکس است.
تغییر شکل هلال ماه در طی یک چرخه کامل از گردش ماه به دور زمین
نمایان شدن ماه در آسمان، هر روز حدود 50 دقیقه دیرتر از روز قبل اتفاق می افتد. پس به عنوان مثال اگر امروز در هنگام غروب، ماه در یک موقعیت بسیار خوب برای عکاسی قرار داشته باشد، فردا در چنین موقعیتی نخواهد بود.
ماه کامل (Full Moon) همیشه در نقطه مقابل خورشید دیده می شود.
در موقعیت نیمکره شمالی کره زمین، ماه کامل در تابستان از ناحیه جنوب شرقی آسمان نمایان می شود (طلوع ماه) و در نهایت در ناحیه جنوب غربی ناپدید می گردد (غروب ماه). در زمستان، ماه کامل از شمال شرقی ظاهر و در شمال غربی ناپدید می شود.
برای شناسایی گام های ماه می توانید از تقویم ها و یا برنامه های نرم افزاری که برای این کار ساخته شده است نیز استفاده نمایید. وب سایت هایی هستند که موقعیت و گام ماه را بر اساس مکان و زمان مورد نظر مشخص می کنند. (مثلtimeanddate.com)
در نیمکره شمالی، ماه کامل در تابستان از ناحیه جنوب شرقی آسمان نمایان و در ناحیه جنوب غربی ناپدید می گردد.
اَبَر ماه و میکرو ماه
گردش ماه به دور زمین به صورت بیضوی است، بنابراین در طول سال، فاصله بین ماه تا زمین تغییر می کند. تقریبا هر چهار هفته، فاصله ماه تا زمین به نزدیک ترین حد می رسد. البته در این موقعیت همیشه در حالت بدر نمی باشد.
گردش ماه به دور زمین به صورت بیضوی است.
وقتی که ماه در نزدیک ترین فاصله نسبت به زمین قرار گرفته است به آن ماه افروختگی یا اَبَرماه (Supermoon) می گویند و وقتی در دورترین فاصله است، میکرو ماه (Micromoon) نامیده می شود.
همزمانی ابرماه (Supermoon) با ماه کامل (بدر) در طی سال فقط چند بار اتفاق می افتد و پدیده نادری تلقی می گردد. از این چند بار هم فقط یک بار در سال در حداکثر اندازه خود دیده می شود.
ماه در حالت ابرماه، در حدود 14% بزرگتر و 30% روشن تر از زمانی دیده می شود که در دورترین فاصله نسبت به زمین قرار می گیرد.
مقایسه اندازه ماه در دو حالت ابرماه و میکرو ماه
پدیده ماه گرفتگی
وقتی که خورشید، زمین و ماه در یک خط قرار می گیرند بطوریکه زمین مانع برخورد نور خورشید به ماه می شود، پدیده خسوف یا ماه گرفتگی (Lunar Eclipse) رخ می دهد. در این حالت سایه زمین بر روی ماه می افتد.
وقتی که ماه گرفتگی کامل شد، رنگ آن سرخ می شود که به آن ماه سرخ یا خونین (Blood Moon) می گویند. میزان سرخی ماه به مقدار گرد و غبار و ابرهای موجود در اتمسفر بستگی دارد. هر چه گرد و غبار بیشتر باشد، سرخی آن تیره تر خواهد بود.
ماه گرفتگی کامل (Total Lunar Eclips) فقط در شب و هنگامی که ماه کامل است اتفاق می افتد. این پدیده در طی سال فقط بین دو تا پنج بار در سراسر جهان رخ می دهد.
ماه گرفتگی کامل در اثر قرار گرفتن زمین در بین خورشید و ماه
مقدمات عکاسی از ماه
برای بدست آوردن یک تصویر عالی از ماه لازم است که از قبل برنامه ریزی دقیقی برای آن انجام دهید. خصوصا اگر قصد دارید از پدیده های نادر همچون ماه گرفتگی یا ابر ماه عکاسی کنید، به علت محدودیت در زمان رخ دادن این پدیده ها، وجود برنامه از قبل تنظیم شده، اهمیت بیشتری خواهد یافت و بایستی وقت بیشتری برای آن صرف نمایید.
انتخاب نوع عکاسی از ماه، توجه به گام های ماه، وضعیت آب و هوا، محل قرارگیری ماه نسبت به صحنه ای که برای عکاسی درنظر گرفته اید، دوربین، لنز و سایر ابزارهای مورد استفاده و تنظیمات دوربین از جمله مواردی است که قبل از شروع عکاسی لازم است مورد بررسی قرار گیرند.
قبل از اقدام برای عکاسی حتما دوربین و ابزارهای خود را بررسی کرده و از عملکرد آنها مطمئن شوید.
انتخاب نوع عکاسی از ماه
آیا قصد دارید از خود ماه با جزئیات زیاد عکس بگیرید و یا اینکه می خواهید ماه بخشی از ترکیب بندی عکس شما باشد؟ اگر تصمیم گرفته ایدکه تصویری از ماه در نمای نزدیک (Close up) ثبت کنید، لازم است که دوربین، لنز، ابزارها و تکنیک های پیشرفته تری بکار ببرید.
در مراحل یا گام های مختلف، شکل ماه متفاوت است و مناطق مختلفی از برجستگی های سطح آن ممکن است دیده شود. پس قبل از عکاسی لازم است بدانید تصویر ماه را در چه مرحله ای ثبت خواهید کرد.
بیشتر عکاسان علاقه دارند که وقتی ماه کامل (بدر) است از آن عکس بگیرند. ولی توجه داشته باشید که در این حالت ماه توسط خورشید کاملا روشن شده است. سایه های موجود در سطح آن به حداقل رسیده و برجستگی ها و فرورفتگی های آن به خوبی دیده نمی شوند. به همین علت در اکثر تصاویری که از ماه کامل گرفته می شود، شما یک حالت تخت بودن و با جزئیات کم مشاهده می کنید.
وقتی قصد دارید تصویر ماه کامل (بدر) را ثبت کنید، توصیه می شود که یک روز قبل یا یک روز بعد از هنگامی که ماه واقعا کامل شده است از آن عکس بگیرید. زیرا برجستگی های سطح ماه کمی بهتر قابل رویت خواهند شد.
به افرادی که برای بار اول سعی دارند نمای نزدیک ماه را عکاسی کنند، توصیه می شود که برای کسب تجربه و افزایش مهارت در فرایند کار، ابتدا از مرحله ماه کامل عکس بگیرند.
با این وجود، پس از عکاسی از سایر مراحل یا گام های ماه خواهید دید که جزئیات ثبت شده از سطح ماه بطور محسوسی چشمگیرتر است. حتی برخی جزئیات همچون دهانه ها یا کوه های سطح آن در حالت ماه کامل به این شکل دیده نمی شود. اشکال مختلف ماه در حالت هلال نازک، هلال محدب یا یک چهارم (تربیع) در عالم عکاسی جذابیت های خود را دارند. بنابراین فقط به عکاسی از ماه کامل بسنده نکنید.
انتخاب مکان عکاسی
محلی را که قرار است از آنجا به عکاسی بپردازید را مشخص کنید. بهتر است مکان مورد نظر از محیط شهری و مناطق پرنور فاصله داشته باشد. همچنین آلودگی هوا و وجود ریزگردها نیز بر کیفیت تصویر شما تاثیر خواهد داشت.
به همین علت بسیاری عکاسان، دشت ها و مناطق مرتفع را برای عکاسی از ماه انتخاب می کنند. وقتی فاصله چندانی از مناطق نورانی ندارید، حتی الامکان محل هایی را برای عکاسی از ماه انتخاب کنید که منبع نور شدیدی در آنجا وجود نداشته باشد.
اگر قصد دارید ماه را در ترکیب یک منظره خاص قرار دهید بایستی زمان حضور ماه در مکان مورد نظر و شرایط محیطی آنجا را قبل از عکاسی بررسی کنید تا بتوانید به اهداف خود دست یابید.
برای ثبت حداکثر جزئیات ماه بهترین زمان وقتی است که ماه به بالاترین مکان خود در آسمان رسیده باشد. در این حالت کمترین میزان اتمسفر زمین در بین شما و ماه واقع شده است و نور بازتاب شده از سطح ماه مسافت کوتاه تری را طی می کند.
قبل از عکاسی زمان حضور ماه در مکان مورد نظر را بررسی نمایید.
توجه به وضعیت آب و هوا و شرایط آسمان
برای عکاسی از ماه توجه به شرایط آب و هوایی بسیار مهم است. بر اساس پیش بینی وضع هوا مطمئن شوید که بخشی از آسمان که ماه در آن ظاهر خواهد شد کاملا صاف باشد. وجود ابر در نزدیک ماه ممکن است در عکس هایی که از نمای دور و در قالب عکاسی منظره از ماه می گیرید، جالب باشد ولی هنگامی که قصد دارید ماه را باجزئیات بالا ثبت کنید، هر گونه ابر یا هر درجه ای از مه یا رطوبت می تواند تاثیر نامطلوبی در کیفیت عکس برجا گذارد.
همچنین در شرایطی که هوا با غبار یا دود کدر شده است امکان ثبت یک تصویر شارپ از ماه با جزئیات زیاد وجود نخواهد داشت.
با وجود ابر یا گرد و غبار امکان ثبت جزئیات سطح ماه وجود نخواهد داشت.
وجود گرد و غبار یا ریزآلاینده های موجود در هوا موجب می شود که چگالی هوا یکنواخت نباشد و علی رغم اینکه به نظر می رسد هوا صاف است، ولی کدورت مشخصی در آن وجود داشته باشد. هر چه این آلودگی بیشتر باشد، ستاره های چشمک زن بیشتری در آسمان دیده می شوند. با عکاسی در این شرایط نمی توان تصاویر شارپ و کاملا واضحی از ماه ثبت نمود.
به همین دلیل بهتر است عکاسی از ماه (خصوصا در نمای نزدیک)، در مکانی خارج از شهرها که نور محیطی و همچنین آلودگی هوا کمتر است انجام پذیرد. نواحی مرتفع برای این منظور مناسب تر است.
آلودگی در شهرهای بزرگ یک مشکل بزرگ خصوصا در روزهای گرم سال می باشد. در تابستان که هوا گرم است، وقتی از لنزهای با فاصله کانونی بلند استفاده می کنید، حتی امواج گرما می تواند از شارپی تصویر بکاهد.
به همین علت برخی عکاسان شب های سردتر را برای عکاسی از ماه انتخاب می کنند.
هوای مناطق مرتفع و دور از شهرها آلودگی کمتری دارند.
استفاده از برنامه ها و وب سایت های مرتبط
برای اینکه از زمان رویت ماه در آسمان و گام های آن مطلع شوید، می توانید از برنامه های کاربردی (Apps) و وب سایت های مفید در این زمینه استفاده کنید. به کمک برخی از آنها زمان طلوع ماه و اینکه از چه موقعیتی از آن عکس بگیرید، قابل دستیابی می باشد.
بعضی از برنامه ها دارای یک حالت واقعیت افزوده (Augmented Reality Mode) هستند که ماه را بر روی صحنه مورد نظر ترسیم می کنند تا بتوانید زمان و مکان دقیق موقعیت ماه را بدست آورید.
دو نمونه از وب سایت های آنلاین که در این زمینه بسیار مفید می باشند عبارت اند از:
ـ TimeAndDate.com (Moon Phases) برای تعیین وضعیت لحظه ای گام های ماه
ـ Dark Sky Finder برای پیدا کردن بهترین نقاط با کمترین آلودگی در منطقه جغرافیایی مورد نظر
چند نمونه از برنامه های کاربردی (Apps) :
ـ The Photographer’s Ephemeris 3D که در گوشی های آندروئید نصب می شود و اطلاعات مفید زیادی برای برنامه ریزی جهت عکاسی از ماه ارائه می دهد.
ـ Photopills از برنامه های سیستم عامل iOS است که دارای امکانات واقعیت افزوده (AR) است و از طریق دوربین تلفن هوشمند می تواند به شما نشان دهد که چگونه ماه نسبت به منظره ای که مشاهده می کنید حرکت می کند.
البته برنامه های متعدد دیگری همچون SunSurveyor و DeluxeMoon وجود دارد که برای برنامه ریزی و بدست آوردن اطلاعات مورد نظر از زمان رویت، موقعیت و گام های ماه قابل استفاده می باشند.
دو نمونه از برنامه های کاربردی (Apps) مورد استفاده در تلفن های هوشمند برای موقعیت یابی ماه
ترکیب بندی در عکاسی از ماه
همانطور که ترکیب بندی (Composition) در انواع مختلف عکاسی دارای اهمیت است، این موضوع در مورد ماه نیز صدق می کند. بطور طبیعی بیشتر افراد تمایل دارند که از ماه به تنهایی در آسمان عکاسی کنند تا تمرکز تصویر بر روی آن باشد. ولی الزاما چنین ترکیبی جذاب نخواهد بود.
قرار دادن ماه در یک منظره بایستی با تفکر و خلاقیت همراه باشد تا تصویر حاصل یکنواخت و خسته کننده نشود. این نوع ترکیب بندی به اندازه بزرگی ماه نسبت به پیش زمینه مورد نظر شما بستگی خواهد داشت. همواره به نقش ماه به عنوان یک عنصر اصلی در کنار سایر عناصر موجود در صحنه مورد نظر توجه داشته باشید.
اگر از لنزهای با فواصل کانونی کم (لنزهای واید) استفاده می کنید، ماه سطح کوچکی از تصویر را اشغال می کند. در این موارد ماه بیشتر نقش یک عنصر کمکی در ایجاد جذابیت در منظره مورد نظر شما را خواهد داشت
در این شرایط لازم است سایر عناصر پیش زمینه موجود در صحنه را نیز در هنگام ترکیب بندی تصویر در نظر داشته باشید.
وقتی از یک لنز تله فوتو استفاده می کنید، تصویر ماه بسیار بزرگتر دیده خواهد شد و می تواند به عنوان یک عنصر اصلی در منظره شما بکار رود و سایر عناصر صحنه و منظره انتخاب شده برای تاکید بر جلوه ماه مورد استفاده قرار گیرند.
عکاسی از ماه در شرایط نوری مختلف
در شرایط نور روز اگر قصد داشتید که ماه را در کادر تصویر خود به عنوان بخشی از ترکیب بندی آن ثبت کنید، نیاز به دوربین یا لنز خاصی نخواهید داشت و با هر دوربینی حتی دوربین یک تلفن همراه می توانید چنین تصویری را ثبت نمایید.
در نور روز به علت اینکه ماه و محیط اطراف آن بطور یکسان روشن است، این امکان وجود دارد که کل صحنه عکاسی را در یک بار نوردهی ثبت نمایید.
ماه روشن تر از آن چیزی است که فکر می کنید. روشنایی آن در حدود یک دهم یک چراغ خیابانی معمولی است.
در محیط های کم نور، ماه می درخشد و روشنایی بیشتری دارد و صحنه عکاسی دارای محدوده دینامیکی بالایی خواهد بود. در این حالت دوربین نمی تواند در یک ثبت واحد کلیه جزئیات ماه و صحنه را با هم ثبت نماید.
به این صورت که اگر نورسنجی بر اساس نور ماه انجام شود، نوردهی مابقی صحنه ناکافی شده و کل تصویر تاریک می شود. از طرف دیگر اگر نوردهی بر اساس نور کم محیط صورت پذیرد، ماه بیش از حد روشن خواهد شد.
بنابراین لازم است حداقل دو عکس جداگانه با نوردهی متفاوت از آن صحنه بگیرید. در یکی از آنها تنظیمات نوردهی را برای پیش زمینه و صحنه عکاسی انجام دهید و در عکس دوم، نوردهی را بر اساس روشنایی ماه تنظیم کنید. سپس در هنگام پردازش نرم افزاری می توانید با ادغام آنها به یک تصویر مطلوب از لحاظ روشنایی با محدوده دینامیکی بالا دست یابید. البته این کار به کمی مهارت در استفاده از نرم افزار مورد نظر (مثل فوتوشاپ) نیاز خواهد داشت.
دوربین و ابزارهای مناسب برای عکاسی از ماه
بر اساس نوع عکاسی مورد نظر خود لازم است دوربین و لنز مناسب انتخاب کنید. این موضوع در نحوه عکاسی از ماه بسیار اهمیت دارد. لوازم جانبی مختلفی نیز در عکاسی از ماه بکار می روند که برخی از آنها مثل سه پایه و کنترل از راه دور یا کابل آزاد کننده شاتر کاربرد بیشتری دارند.
الف) دوربین عکاسی
گر چه با هر دوربینی می توان از ماه عکس گرفت ولی هر دوربین و لنزی برای انواع عکاسی از ماه مناسب نمی باشد.
دوربین های عکاسی با قابلیت تعویض لنز (مثل دوربین های DSLR و دوربین های بدون آینه) و یا دوربین های دارای لنزهای سوپر تله فوتو برای این کار مناسب تر می باشند.
عموما دوربین تلفن های هوشمند (موبایل) و دوربین های عکاسی با کاربرد عمومی همچون اکثر دوربین های کامپکت، برای عکاسی از ماه به عنوان بخشی از یک منظره قابل استفاده می باشند.
دوربین های با سنسور کوچکتر، امکان بزرگنمایی بیشتری در کادر تصویر ایجاد می کنند و نیاز به برش تصویر (Crop) را پس از اتمام عکاسی به حداقل می رسانند. بنابراین در هنگام عکاسی از ماه لازم نیست که حتما از دوربین های تمام کادر (فول فریم) یا سنسورهای بزرگتر استفاده شود و یک دوربین با سنسور APS-C نیز مناسب است. البته در صورت استفاده از لنزهای با فاصله کانونی خیلی بلند و یا هنگام استفاده از تلسکوپ، دوربین های فول فریم ارجحیت خواهند داشت.
دوربین های بریج با قابلیت سوپرزوم، جایگزین های ارزان قیمت تری برای عکاسی از ماه می باشند، خصوصا انواعی از آنها مثل Nikon Coolpix P900 یا P1000 ، Canon Powershot SX60 یا Sony HX400 که قابلیت بزرگنمایی اپتیکال بالایی در حدود 30x تا 80x را دارند.
یک نمونه دوربین بریج سوپرزوم ساخت شرکت نیکون
ب) لنز های مناسب برای عکاسی از ماه
بر اساس اینکه بخواهید تصویر ماه را چقدر نزدیک ثبت کنید تا جزئیات سطح آن دیده شود، لازم است از لنزهای با فاصله کانونی بلند (تله فوتو) استفاده شود. اگر نمای بسیار نزدیک از ماه مورد نظر باشد، لنزهای سوپر تله فوتو و یا تلسکوپ برای آن بکار می رود. در این موارد عموما از دوربین های دیجیتال با رزولوشن بالا استفاده می گردد.
هر چه فاصله کانونی لنز بلندتر باشد می توان بزرگنمایی بیشتری بدست آورد و امکان ثبت جزئیات بیشتری از سطح ماه وجود خواهد داشت.
با استفاده از یک لنز 50mm بر روی یک دوربین تمام کادر (فول فریم) اندازه ماه تقریبا شبیه به اندازه ای است که چشم شما می بیند و بخش کوچکی از کادر تصویر را تشکیل خواهد داد. هر چه فاصله کانونی لنز کوتاه تر شود، بزرگنمایی ماه نیز در تصویر کمتر خواهد شد.
برای عکاسی از نمای نزدیک ماه عموما یک لنز سوپرتله فوتو (300mm یا بیشتر) بکار می رود.
استفاده ازمبدل های تله (Teleconverter) برای افزایش فاصله کانونی لنز نیز می تواند مورد استفاده قرار گیرد، اگر چه استفاده از آنها از شارپی لنز کم می کند و می تواند منجر به کاهش کیفیت تصویر گردد. همچنین موجب می شود که حداکثر اندازه روزنه دیافراگم لنز (Maximum Aperture) کاهش یابد. به همین دلیل بسیاری از عکاسان با استفاده از مبدل های تله برای عکاسی از ماه موافق نمی باشند.
معمولا لنزهای تک کانونی (پرایم) سوپرتله فوتو (Super Telephoto) بسیار گران قیمت می باشند، به همین علت برخی از لنزهای تله فوتو زوم استفاده می کنند. همچنین لنزهای ساخت شرکت های طرف سوم (Third Party) همچون سیگما یا تامرون، لنزهای ارزان قیمت تری تولید می کنند که در موارد زیادی می توانند به خوبی جایگزین لنزهای با مارک اصلی (سازندگان دوربین) باشند.
برای بدست آوردن تصویر ماه با جزئیات حداکثری لازم است که از یک تلسکوپ کیفیت بالا که قابلیت اتصال به دوربین دیجیتال را دارد استفاده شود.
اصولا ستاره شناسان و علاقه مندان به دانش ستاره شناسی علاقه بیشتری به استفاده از این روش دارند تا بتوانند جزئیات بیشتری از سطح ماه را ثبت کنند.
یک نمونه لنز زوم تله فوتو ساخت شرکت های طرف سوم (Third Party)
ج) سه پایه
لنزهای بلند عموما وزن زیادی دارند و لرزش دوربین در هنگام استفاده از آنها یک مشکل قابل توجه است، بنابراین به یک سه پایه مستحکم با قابلیت نگهداری دوربین و لنزهای سنگین نیاز خواهید داشت.
از طرفی در فاصله کانونی بلند خصوصا در لنزهای سوپرتله فوتو (300mm و بیشتر) حتی یک حرکت جزئی می تواند موجب تاری تصویر گردد. به همین علت استفاده از یک سه پایه مستحکم و پایدار برای جلوگیری از لرزش دوربین و انجام عکاسی واضح و شارپ از ماه ضروری می باشد.
همچنین سر سه پایه (Head) مورد استفاده بایستی از استحکام کافی برخوردار باشد تا امکان تثبیت موقعیت دوربین در هنگام حرکت ماه در آسمان را فراهم نماید. در طی عکاسی، با حرکت ماه در آسمان لازم است که شما نیز مرتبا موقعیت دوربین را تنظیم کنید تا همواره ماه را در مرکز کادر تصویر نگه دارید. سر پن- تیلت (Pan-Tilt Head) برای کنترل دوربین بر روی سه پایه راحت تر است. سر گیمبال (Gimbal Head) خصوصا برای لنزهای بلند بسیار کاربردی است. سر توپی (Ball Head) نیز مناسب می باشد.
دو نمونه سر سه پایه از نوع گیمبال و پن-تیلت
د) لوازم جانبی
کنترل از راه دور (Remote Control) برای کاهش لرزش دوربین کمک کننده است. البته به جای آن می توانید از یک کابل آزاد کننده شاتر (Shutter Release Cable) استفاده نمایید. در مواقعی که این ابزارها در دسترس نمی باشند، می توانید از عملکرد تایمر دوربین استفاده نمایید تا حداقل لرزش را در هنگام چکاندن دکمه شاتر داشته باشید.
استفاده از ویژگی تنظیم قفل آینه (Mirror Lock-up) برای کاهش لرزش ناشی از بالا رفتن آینه در دوربین های DSLR بسیار کمک کننده است.
ابزار دیگری که بیشتر در ستاره شناسی استفاده می شود، ردیاب استوایی (Equatorial Tracker) است که بر روی سه پایه نصب می شود و معمولا برای تلسکوپ بکار می رود. با کمک آن تلسکوپ و یا دوربین عکاسی هماهنگ با چرخش زمین می چرخد و به این صورت همواره ماه را در کادر تصویر حفظ می کند. البته این وسیله در عکاسی از ماه خیلی لازم نمی باشد زیرا روشنایی ماه به قدر کافی زیاد است که بتوان با سرعت شاتر بالا و ISO پایین از آن عکاسی نمود.
چند نمونه ردیاب استوایی (Equatorial Tracker)
تنظیمات دوربین برای عکاسی از ماه
هیچ تنظیم از پیش تعیین شده یا خودکاری برای عکاسی از ماه وجود ندارد زیرا موقعیت ماه، روشنایی آن و شرایط محیطی و جغرافیایی شما همواره متغیر می باشند. بنابراین مناسب ترین روش این است که عکاسی را کاملا در حالت دستی (Manual) انجام دهید. البته حالت اولویت دیافراگم (Aperture Periority) نیز در مواردی قابل استفاده می باشد.
لرزش دوربین و سرعت پایین شاتر از جمله مشکلات شایع در عکاسی از ماه هستند که اگر کنترل نشوند موجب تاری و کاهش کیفیت جزئیات سطح ماه خواهند شد.
برای اینکه یک عکس کاملا شارپ و واضح از ماه داشته باشید لازم است که تنظیمات ابزارهای شما بطور دقیق انجام شود و از هر گونه لرزش دوربین جلوگیری نمایید.
ابتدا دوربین را بر روی یک سه پایه مناسب متصل کنید. اگر از لنز تله فوتواستفاده می کنید، عموما لنز بر روی سه پایه قرار می گیرد. سه پایه را بطور ایمن بر روی زمین مستقر کرده و دوربین را به سمت ماه نشانه گیری کنید. تنظیمات معمول دوربین شامل موارد زیر می باشد:
1) اگر دوربین شما قابلیت ثبت تصویر را در فورمت خام (RAW) دارد، دوربین را بر روی آن تنظیم کنید.
2) تنظیمات دوربین را بر روی حالت دستی (Manual) قرار دهید.
3) مقدار ISO را بر روی کمترین اندازه آن قرار دهید تا حداقل نویز را داشته باشید. عموما از ISO 100 یا کمتر استفاده می شود. با توجه به اینکه ماه حتی در شب نیز یک جسم روشن است معمولا نیازی با افزایش ISO نخواهید داشت مگر زمانی که بخواهید تصویر ماه را در یک منظره ثبت کنید، ممکن است در شرایطی لازم باشد برای جبران نوردهی از ISO بالاتر استفاده نمایید.
4) روزنه دیافراگم (Aperture) را برای بدست آوردن بیشترین کیفیت در محدوده اندازه های میانه آن یعنی نقطه مطلوب لنز (Lens Sweet Spot) قرار دهید تا شارپ ترین حالت لنز را استفاده کنید. معمولا اندازه f/11 پیشنهاد می شود. این اندازه معمولا بر اساس قاعده مهتابی 11 (Looney 11 Rule) پیشنهاد می شود که در ادامه توضیح داده خواهد شد.
وقتی که از ماه به عنوان بخشی از یک منظره عکاسی می کنید می توانید از دیافراگم های بازتر نیز استفاده کنید. البته در این حالت حداکثر شارپی ماه کاهش خواهد داشت.
5) با توجه به وجود حرکت ماه در آسمان، لازم است سرعت شاتر به حدی باشد که تصویر آن منجمد گردد. سرعت شاتر در حدود 1/125 ثانیه برای این کار کافی است. بنابراین سرعت شاتر را ابتدا در همین حد تنظیم نمایید و سپس بر اساس روشنایی ماه می توانید آن را تغییر دهید.
6) اگر با فورمت RAW عکاسی نمی کنید، تراز سفیدی (White Balance) را بر روی حالت نور روز (Daylight) قرار دهید، در غیر این صورت اهمیتی ندارد و در هنگام پردازش آن را تنظیم خواهید نمود.
7) بهتر است برای فوکوس کردن ماه از مونیتور LCD پشت دوربین استفاده کنید. اگر حالت فوکوس خودکار (Autofocus) دوربین به خوبی عمل نکرد، آن را خاموش نمایید و فوکوس را بطور دستی انجام دهید.
8) سیستم تثبیت کننده تصویر (Image Stabilization) را خاموش کنید زیرا دوربین بر روی سه پایه قرار گرفته است.
9) وقتی که دوربین را به سمت ماه نشانه می گیرید، نورسنج آن سیاهی آسمان را نیز در نظر می گیرد و بنابراین اندازه مناسبی از نوردهی را پیشنهاد نمی دهد. به این دلیل نورسنج دوربین (Metering mode) را بر روی حالت نقطه ای (Spot) قرار دهید تا فقط به صورت نقطه ای خود ماه را نورسنجی نماید.
10) در دوربین های DSLR قفل آینه (Mirror Lockup) را فعال کنید.
11) اگر دوربین شما این امکان را داشت، تنظیمات شاتر را بر روی شاتر پرده جلو الکترونیکی یا EFCS (Electronic Front Curtain Shutter) قرار دهید تا از شوک شاتر جلوگیری نمایید. برای مطالعه بیشتر در مورد EFCS می توانید به مقاله "شاتر پرده جلو الکترونیکی (EFCS) و کاربرد آن" در همین وب سایت مراجعه نمایید.
12) از یک کنترل از راه دور (Remote Control) یا کابل آزاد کننده شاتر (Shutter Release Cable) استفاده نمایید. اگر آنها در دسترس نبودند، تایمر دوربین را فعال کنید. این کار باعث می شود در هنگام عکاسی، لرزش ناشی از فشار انگشت بر روی دکمه شاتر به حداقل برسد.
سرعت شاتر را با توجه به میزان روشنایی نور ماه تنظیم کنید. توجه داشته باشید که به علت سرعت حرکت ماه لازم است که سرعت شاتر آهسته نباشد خصوصا وقتی از لنزهای با فاصله کانونی بلند استفاده می نمایید. در صورت لزوم می توانید با بازکردن روزنه دیافراگم یا افزایش ISO ، سرعت شاتر را افزایش دهید.
برخی توصیه می کنند برای عکاسی از ماه روش براکتینگ (Bracketing) را بکار ببرید. به این علت که بطور شایع پیش می آید که در هنگام عکاسی برخی قسمت های ماه پر نور ثبت می شود (Overexposed) و برخی قسمت ها کم نور (Underexposed) می شود. با انجام براکتینگ می توان در مرحله پردازش تصاویر از روش های ادغام HDR برای ایجاد تصویر نهایی بهره برد و حداکثر کیفیت ممکن را بدست آورد.
با روش براکتینگ می توان روشنایی ماه را با پس زمینه تصویر تنظیم نمود.
نحوه انجام فوکوس بر روی ماه
اگر دوربین شما از نوع DSLR است، آن را بر روی حالت نمای زنده (Live View) قرار دهید. اگر از لنز زوم استفاده می کنید، برای حداکثر بزرگنمایی، آن را تا آخرین حد زوم کنید. سپس می توانید از سیستم فوکوس خودکار دوربین برای فوکوس ماه استفاده نمایید. اکثر دوربین های DSLR از این طریق ماه را فوکوس می کنند. اگر نقطه فوکوس را بر روی لبه ماه تنظیم کنید، اتوفوکوس بهتر عمل خواهد کرد.
ولی اگر سیستم فوکوس خودکار درست عمل نکرد، دوربین را بر روی حالت فوکوس دستی قرار داده و سپس ماه را بطور دستی فوکوس نمایید.
در برخی دوربین های DSLR ممکن است ماه به صورت یک لکه سفید در نمای زنده دیده شود. اگر به این مورد برخورد کردید، ابتدا سرعت شاتر را تنظیم کنید تا زمانی که بتوانید جزئیات سطح ماه را ببینید.
اگر با تنظیم سرعت شاتر مشکل برطرف نشد، ممکن است سیستم جبران نوردهی اتوماتیک دوربین فعال باشد. پس کنترل کنید که دوربین بر روی حالت دستی (Manual) بوده و ISO در حالت خودکار نباشد.
وقتی که فوکوس انجام شد و ماه به صورت شارپ دیده می شد، سیستم فوکوس خودکار (اتوفوکوس) را خاموش کنید تا هر بار که می خواهید یک عکس بگیرید، لازم نباشد که دوربین مرتب در حال فوکوس کردن باشد.
در نوردهی بیش از اندازه، ماه به صورت یک لکه سفید دیده می شود.
قاعده مهتابی 11
قاعده مهتابی 11 (Looney 11 Rule) یا (Looney f/11 Rule) یک قاعده سرانگشتی است که بدون استفاده از نورسنج بتوانید مقدار نوردهی مناسب را تخمین بزنید بطوریکه روشنایی تصویر ماه، پرنور (Overexposed) یا کم نور (Underexposed) نشود.. در عکاسی در روز قاعده مشابهی وجود دارد که به آن قاعده آفتابی 16 (Sunny 16 Rule) گفته می شود.
قاعده مهتابی 11 شامل یک دستورالعمل ساده است. به این صورت که
اندازه روزنه دیافراگم را بر روی f/11 قرار داده و سرعت شاتر و ISO را بر اساس وضعیت روشنایی ماه و سایر شرایط نسبت به هم تنظیم کنید.
مثال: اگر با دیافراگم f/11 و ISO 100 مقدار سرعت شاتر 1/100 مناسب باشد، با تغییر اندازه ISO به 200 ، اندازه سرعت شاتر به 1/200 افزایش خواهد یافت.
قاعده مهتابی 11 هنگامی قابل استفاده است که آسمان کاملا صاف بوده و ماه در بالای آسمان قرار گرفته باشد.
با این وجود میزان نوردهی (Exposure) به اندازه روشنایی ماه بستگی دارد. ماه در اثر نور خورشید روشن می شود و روشنایی آن تحت تاثیر عوامل مختلفی همچون وضعیت آب و هوا، میزان رطوبت و گرد و غبار ، فازهای ماه و همچنین موقعیت ماه در آسمان می باشد.
با رعایت قاعده Looney 11 اگر سرعت شاتر را زیاد کنید، میزان نوردهی کاهش می یابد که می توان با افزایش ISO آن را جبران نمود.
در این قاعده، اندازه f/11 به عنوان حد پراش نوری (Diffraction Limited) و در محدوده نقطه مطلوب لنز (Lens Sweet Spot) در نظر گرفته می شود بطوریکه با کوچک تر شدن روزنه دیافراگم ممکن است از شارپی تصویر کاسته شود.
در مواقعی که از لنزهای تله فوتو بلند استفاده می کنید، برای کنترل لرزش دوربین و جلوگیری از تاری تصویر، لازم است از سرعت های بالاتر شاتر استفاده شود.
البته با توجه به دوربین های دیجیتال و لنزهای استاندارد جدید، قاعده مهتابی 11 خیلی کاربرد ندارد، ولی به عنوان یک راهنما برای شروع تنظیمات نوردهی مناسب می باشد.
عکاسی از ناحیه زمین تاب (Earthshine) ماه
بخش تاریک ماه وقتی که توسط نور بازتاب شده از سطح زمین، مختصری روشن می شود تحت عنوان زمین تاب (Earthshine) نامگذاری شده است. ناحیه روشن ماه توسط آفتاب (Sunshine) روشن می شود و ناحیه تاریک ماه توسط زمین تاب (Earthshine).
شما می توانید به تنظیم نوردهی مناسب، این بخش از ماه را نیز ثبت نمایید. منتهی به علت اینکه میزان نوردهی افزایش می یابد، بخش روشن ماه به صورت پرنور (Overexposed) خواهد شد.
برای تصحیح روشنایی بخش روشن ماه می توانید از تکنیک برکتینگ استفاده کنید. همچنین اگر عکس خود را با فورمت RAW گرفته باشید، به میزان زیادی در مرحله پردازش تصویر امکان بازیابی جزئیات آن بخش موجود می باشد.
البته اگر از یک هلال ماه خیلی باریک عکاسی می کنید، ممکن است با یک سرعت آهسته شاتر بتوانید بخش تاریک ماه (زمین تاب) را در تصویر خود ثبت نمایید. توجه داشته باشید که در هنگام استفاده از لنزهای تله فوتو، سرعت کم شاتر می تواند به علت حرکت ماه در آسمان، موجب تاری تصویر گردد.
عکاسی از ماه با استفاده از تلفن هوشمند
با استفاده از یک تلفن هوشمند (موبایل) یا یک تبلت نیز می توان از ماه عکس گرفت. البته لازم است محدودیت های آنها را در نظر بگیرید.
انجام فوکوس دقیق و همچنین کنترل نوردهی (Exposure) با آنها کمی مشکل است. همچنین نمی توان با بزرگنمایی زیاد و از نمای نزدیک تصویر ماه را ثبت نمود. در طراحی دوربین اکثر تلفن های هوشمند و تبلت ها، لنزهای واید (فاصله کانونی کوتاه) بکار رفته است و همانطور که قبلا توضیح داده شد خیلی برای عکاسی از ماه مناسب نمی باشند.
با استفاده از تلفن هوشمند می توانید ماه را به عنوان عنصری از تصویر یک منظره ثبت نمایید. عکاسی در نور روز راحت تر است. اگر چه عموما تصویری که از ماه ثبت می شود در حد یک نقطه نورانی در سطح تصویر خواهد بود و شاید بهتر باشد در بسیاری از مواقع از قرار دادن ماه در کادر تصویر خود چشم پوشی نمایید.
لنز دوربین در اکثر تلفن های همراه از نوع زاویه باز (واید انگل) است.
برخی تلفن های جدیدتر به لنزهای با فاصله کانونی بلندتر مجهز شده اند. همچنین لنزهای اضافی تله فوتو به عنوان گجت یا لوازم جانبی (Accessories) که قابلیت نصب بر روی دوربین های موبایل را دارند قابل دسترس می باشند و می توان از آنها برای گرفتن عکس ماه استفاده نمود.
همچنین با استفاده از یک دوربین شکاری یا تلسکوپ می توانید با قراردادن دوربین موبایل بر روی چشمی آن، از ماه عکس بگیرید. البته انتظار نداشته باشید که با روش های مذکور عکس شما از نظر فنی خیلی مطلوب باشد.
اگر دوربین تلفن شما امکانش را داشته باشد، بهتر است نوردهی را بر روی حالت دستی قرار دهید. به این صورت می توانید نوردهی مناسب تری برای ماه بدست آورید.
برنامه های کاربردی (Apps) مختلفی برای دوربین تلفن های هوشمند وجود دارد که دارای گزینه های بیشتر و کنترل دقیق تری بر روی نوردهی هستند و عکاسی از ماه را ساده تر می کنند.
در تلفن هایی که دوربین آنها دارای دیافراگم متغیر است، آن را تا حد ممکن باز کنید. همچنین مقادیر ISO را در پایین ترین حد تنظیم نمایید.
چند نمونه لنزهای تله فوتو که برای تلفن های هوشمند طراحی شده اند.
پردازش نرم افزاری تصاویر ثبت شده از ماه
تصویر ثبت شده از ماه خصوصا وقتی با فورمت خام (RAW) گرفته شده است ممکن است به صورت تخت و کم جزئیات دیده شود. بنابراین برای شارپ کردن ماه و برجسته سازی جزئیات سطح آن لازم است پردازش اولیه بر روی آن انجام پذیرد.
عموما تصویر اولیه ای که توسط دوربین از ماه ثبت می نمایید، خصوصا اگر در فورمت خام (RAW) باشد، برجستگی ها و فرورفتگی های سطح آن را به خوبی نمایش نمی دهد و تصویر اصطلاحا کمی تخت می باشد. به همین علت لازم است در مرحله پردازش نرم افزاری (Post-Processing) با نرم افزار مورد استفاده (مثلا فوتوشاپ یا لایت روم) مقداری کنتراست تصویر افزایش داده شود و همچنین عمل شارپ سازی تصویر انجام پذیرد. معمولا تصاویر ثبت شده از ماه دارای اشباع رنگی کمی است که می توانید هنگام پردازش مقداری اشباع رنگ را افزایش دهید.
وقتی که فورمت تصویر شما RAW است، امکان تنظیم تراز سفیدی، انجام حداکثر شارپ کردن تصویر بدون از بین بردن اطلاعات تصویر و همچنین امکان تغییرات محدود در نوردهی بخش های مختلف تصویر برای شما فراهم خواهد شد. بنابراین برای بدست آوردن بیشترین کیفیت از جزئیات سطح ماه بایستی با فورمت RAW عکس بگیرید تا در هنگام پردازش تصویر، بیشترین داده های دیجیتال ممکن را در اختیار داشته باشید. ایجاد تصاویر سیاه و سفید از ماه می توانند جذابیت ویژه ای داشته باشند.
با پردازش تصویر اولیه، می توان جزئیات بیشتری از تصویر را به نمایش درآورد.
مونتاژ ماه بر روی یک تصویر
برای مونتاژ ماه بر روی یک منظره و ایجاد یک ترکیب خلاقانه یا هنری، حتما دقت کنید که این کار به صورت متناسب انجام شود تا حالت ساختگی و مصنوعی پیدا نکند. مثلا با قرار دادن یک ماه بزرگ در کادر یک منظره که با لنز واید عکاسی شده است، به صورتی غیرواقعی دیده خواهد شد.
یا اینکه دقت شود که سمت سایه ماه با وضعیت روشنایی و رنگ آسمان متناسب باشد. مثلا قرار گرفتن سایه تیره ماه در یک آسمان آبی مسلما به شکلی مصنوعی دیده خواهد شد.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
گردآوری و تالیف: امیر دولتیاری
تاریخ نگارش/آخرین ویرایش: 1399/3/10
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
مراجع:
1_Michael Frye (2009). Digital Landscape Photography, 1th ed. ILEX, UK.
2_Nat Coalson (2011). Nature Photography, Photo Workshop, 1th ed. Wiley Publishing, Inc, USA.
3_Lance Keimig (2016). Night Photography and Light Painting, 2th ed. Taylor & Francis, USA.
4_Michael Freeman (2008). Mastering Digital Photography, 1th ed. ILEX, UK.
5_Nasim Mansurov (2020). How to Photograph the Moon and the Supermoon. Retrieve from https://photographylife.com on Apr 13.
6_Mike Panic (2020). How To Photograph The Moon (With 10 Great Examples). Retrieve from www.lightstalking.com on Jan 16.
7_Editors (2014). Looney 11 and Sunny 16 Rules. Retrieve from http://thenewcamera.com on Jan 16.
8_Antoni Cladera (2020). Moon Photography: The Definitive Guide. Retrieve from www.photopills.com on May 15.
9_Todd Vorenkamp (2017). 14 Tips for Shooting the Moon. Retrieve from www.bhphotovideo.com on May 17.
10-Martin Robbins (2014). How do you photograph the Moon? Retrieve from www.theguardian.com on May 2.
11_Trevor Jones (2020). Moon Photography Tips. Retrieve from https://astrobackyard.com on May 14.
سایر مقالات مرتبط:
- عکاسی از کهکشان راه شیری