اصطلاح سایه روشن یا کیاروسکورو (Chiaroscuro) در هنرهای تجسمی به معنی استفاده از کنتراست زیاد و ایجاد تضاد شدید بین نواحی تاریک و روشن تصویر است که به منظور تاثیر بر نحوه ترکیب بندی و ایجاد حجم سازی در آن انجام می پذیرد.
کیاروسکورو (Chiaroscuro) که به آن Clair Obscur و همچنین Extreme low key گفته می شود در اصل یک واژه ایتالیایی است که از دوران رنسانس رایج شده است و به معنی روشنایی/تاریکی می باشد (معادل انگلیسی آن: Light-Dark) و در فارسی عموما به آن "سایه روشن" می گویند.
گاهی کیاروسکورو را معادل واژه تنبریسم (Tenebrism) می دانند. برخی نیز تنبریسم را شاخه ای از کیاروسکورو در نظر می گیرند که در آن فرایند سایه روشن تصویر را با شدت بیشتری در خود دارد و بر نواحی روشن تصویر نیز همانند نواحی تاریک، شدیدا تاکید شده است.
تکنیک سایه روشن (کیاروسکورو) ابتدا در نقاشی بکار رفت و جزء تکنیک هایی بود که بطور شایع توسط نقاشان بزرگ سبک باروک در دوران رنسانس و دوره های بعد از آن همچون کاراواجیو (Caravaggio) ، رامبراند (Rembrandt)، ورمیر (Johannes Vermeer)، گویا (Francisco Goya) و سایرین مورد استفاده قرار گرفت تا با استفاده از آن تصاویری با سایه هایی عمیق و نورهایی خیال انگیز خلق کنند.
یک نمونه نقاشی به روش کیاروسکورو، اثری از کاراواجیو نقاش قرن شانزدهم میلادی
در هنرهای تصویری جدیدتر همچون سینما و عکاسی نیز این تکنیک مورد استفاده قرار گرفت و امروزه نیز توسط برخی از عکاسان خصوصا در عکاسی خیابانی، منظره، معماری، طبیعت بی جان، پرتره و سایر انواع عکاسی بکار می رود. در بسیاری از عکس هایی که به روش کم نور (Low Key) گرفته می شوند نیز از این تکنیک استفاده می شود.
عکاسی کیاروسکورو یا سایه روشن به عنوان یکی از تکنیک های نمایشی در عکاسی طرفداران بسیاری دارد.
روش های نورپردازی سایه روشن
نورپردازی سایه روشن (کیاروسکورو) در واقع یک نوع نورپردازی با کنتراست بالا (High Contrast Lighting) است.
در تکنیک سایه روشن اغلب با استفاده از یک یا چند منبع نور محدود و یا با کمک نور طبیعی، صحنه عکاسی طوری نورپردازی می شود که سایه های شدیدی ایجاد گردد. معمولا در یک پسزمینه تاریک با یک منبع نور، سوژه یا بخش هایی از آن را روشن می کنند تا کنتراست زیادی بین مناطق روشن و تاریک ایجاد شود.
در عکاسی سایه روشن خصوصا برای عکاسی پرتره عموما از محیط استودیویی و نورهای مصنوعی استفاده می شود اگر چه با کمک نور طبیعی مثل نور پنجره (Window light) نیز می توان به چنین عکس هایی دست یافت.
در عکاسی عموما برای نورپردازی از چندین منبع نور استفاده می شود، ولی در روش سایه روشن ترجیح بر این است که از یک منبع نور استفاده شود. مثل یک فلاش اکسترنال (اسپیدلایت) یا یک منبع قوی نور طبیعی مثل نوری که از یک پنجره می تابد.
وقتی که از نور طبیعی برای روشن کردن سوژه استفاده می شود، بهتر است عکاسی در اتاقی انجام پذیرد که تنها منبع نور آن، پنجره است. در این موارد سوژه در یک طرف پنجره قرار داده می شود. اگر مختصری مقدار نوردهی را کم کنید (Underexposing) و یا بخشی از پنجره را با پرده بپوشانید می توانید حالت نمایشی (دراماتیک) بیشتری به تصویر ببخشید.
در نورپردازی برای تصاویر سایه روشن، معمولا منبع نور مستقیما به سمت سوژه قرار می گیرد و بهتر است حتی الامکان نزدیک به آن باشد.
برای اینکه کنتراست بیشتری در سطوح تاریک و روشن ایجاد شود، می توانید
نور را به شکل افقی از یک طرف به سوژه بتابانید بطوریکه محور دید دوربین بر محور تابش نور نسبتا عمود باشد. این کار کمک می کند سایه های عمیق و قسمت های پرنور و برجسته ای در تصویر ایجاد شود که مشخصه یک عکس سایه روشن(کیاروسکورو) است.
در عکس های سایه روشن خصوصا در عکاسی پرتره، بطور شایع از پس زمینه تاریک و سیاه استفاده می شود. بطوریکه اغلب یک چهره یا اندام در پس زمینه ای تاریک و مبهم به نمایش در می آید.
برای ایجاد تون های خیلی تاریک لازم است که نور محیط صحنه عکاسی را کنترل کنید. مثلا از اتاقی با دیوارهای سیاه استفاده کنید، یا از عکاسی در نزدیک اجسام روشن یا اشیایی که می توانند نور را به میزان زیادی بازتاب نمایند خودداری نمایید. توجه داشته باشید که نور از سطوح مختلف بازتاب می کند و هر یک از عناصر موجود در صحنه می تواند بر نحوه ایجاد نواحی تاریک و روشن تصویر تاثیر گذارد به همین علت سعی کنید عناصر اضافی را از صحنه عکاسی حذف کنید.
توجه داشته باشید که حتی جابجایی و حرکات کوچک در چراغ ها، زاویه سر سوژه و نحوه نشستن او می تواند در سایه های ایجاد شده تفاوت های زیادی بوجود آورد و درنتیجه تاثیر کلی بر تصویر بگذارد.
در عکاسی پرتره می توان از روش های نورپردازی مختلف همچون نورپردازی رامبراند (Rembrandt Lighting) یا مثلا نورپردازی حلقه ای (Loop Lighting) برای دستیابی به تصاویر سایه روشن (کیاروسکورو) استفاده نمود.
در هنگام تنظیم نوردهی، استفاده از نورسنجی نقطه ای به شما کمک می کند. فقط نور سوژه را بسنجید و به راحتی نور مناسب برای آن را تنظیم کرده و بقیه صحنه را به سمت تاریکی بکشانید. همچنین در محیط های استودیویی و تاریک با استفاده از اندازه های کوچکتر روزنه دیافراگم (f بزرگتر) و نیز افزایش سرعت شاتر، می توان حجم نور محیطی (Ambient Light) را کاهش داد تا امکان افزایش کنتراست بین نواحی روشن و تاریک صحنه افزایش یابد. این روش خصوصا در مواقعی که از منابع نور شدید مثل فلاش و با تعداد محدود استفاده می کنید نتیجه بخش تر است.
برای مطالعه بیشتر در خصوص منابع نور مختلف می توانید به مقاله " انواع منابع نور در عکاسی پرتره" در همین وب سایت مراجعه نمایید.
سایه روشن در تصاویر رنگی یا سیاه و سفید
تکنیک سایه روشن هم برای عکس های رنگی و هم تک رنگ (Monochrome) بکار می رود. با این وجود با بکار بردن کنتراست بالا در تصاویر تک رنگ (مونوکروم) نتایج بهتری حاصل می شود و قابلیت های نمایشی بیشتری ایجاد می گردد. به همین علت بسیاری از عکاسان تمایل دارند که تکنیک سایه روشن را بیشتر در عکاسی سیاه و سفید بکار گیرند.
در عکس های رنگی نیز با کنترل نواحی تیره و روشن و ایجاد کنتراست زیاد می توانید به تصاویر سایه روشن بسیار چشمگیری دست یابید. در این نوع عکاسی، رنگ های تیره می توانند به تصاویر، غنا و جذابیت ببخشند.
سایه روشن در مرحله پردازش تصاویر
تصاویر خود را در قالب فایل خام (RAW) ثبت کنید تا امکان پردازش بیشتر و حداکثر بازیابی اطلاعات و جزئیات را بر روی آنها داشته باشید. می توانید از برنامه های مختلف پردازش عکس همچون فوتوشاپ (Photoshop)، لایت روم (Lightroom) یا گیمپ (Gimp) برای افزایش کنتراست و کار با سایه ها بهره ببرید.
در هنگام پردازش الکترونیکی تصاویر دیجیتال، با تنظیم تونالیته و رنگ های موجود در تصویر می توان برجستگی بیشتری در تصویر ایجاد کرد. در عکس های رنگی سعی کنید تا جای ممکن رنگ های روشن را مات کنید که میزان جلب توجه آنها در تصویر کاهش یابد. تکنیک های روشن کردن (Dodge) و تیره کردن (Burn) از روش هایی است که می تواند به افزایش کنتراست در تصاویر کمک کند.
در هنگام ثبت عکس و نیز بعد از آن در هنگام پردازش تصویر با مختصری تمایل به چپ (Tilt to the left) در تنظیم نوردهی تصویر (که در هیستوگرام قابل رویت است) می توانید نواحی تیره را تشدید کرده و یک تصویر کم نور (Low Key) ایجاد کنید.
برای مطالعه بیشتر در خصوص هیستوگرام می توانید به مقاله "نمودار هیستوگرام در عکاسی" در همین وب سایت مراجعه نمایید.
جنبه های نمایشی
روش عکاسی سایه روشن این امکان را به شما می دهد تا بطور جدی نورپردازی و اثرات نور و سایه بر فضای تصویر را مطالعه کنید و بطور عملی آموزش ببینید.
در تصاویر سایه روشن می توان حس سه بعدی بودن را تقویت کرد و در آن
جنبه هایی از کهن الگوهای تاریکی و نور را که در طول تاریخ، انسان ها را مجذوب نموده است، در ذهن بینندگان تداعی نمود و از این طریق معانی وابسته به آنها را همچون مفاهیم متضاد یا متقابلی مانند خیر و شر، آسمان و زمین یا پنهان و آشکار را به شکلی در این تصاویر به مخاطبان انتقال داد.
در عکاسی سایه روشن با ایجاد تضاد بین سایه ها و نواحی روشن، فضایی سحرآمیز در تصویر ایجاد می گردد. مناطق تاریک می تواند حس ابهام، نامشخص بودن یا پنهان بودن را در ذهن مخاطب برانگیزد و مناطق روشن، پرتویی از روشنایی و آشکارسازی در این میان باشد. وقتی که تصویر در بخش هایی تاریک است، مخاطب در خیال خود تلاش می کند نواحی نامشخص تصویر را در ذهنش بازسازی کند و از این طریق با تصویر شما بیشتر درگیر می شود.
در عکاسی پرتره، با روش نورپردازی سایه روشن بر ساختار چهره تاکید می گردد و تصویر سوژه برجسته تر دیده می شود و می تواند ویژگی های احساسی یا رمزآلود به آن ببخشد. وجود نور و تاریکی در کنار هم گاهی حس تنش و فشار را تداعی می کند.
تکنیک سایه روشن در عکس های منظره می تواند حس ابهام، اضطراب یا هیجان را تشدید کند.
وقتی شما روش نورپردازی سایه روشن و تاثیرات آن بر روی تصویر را درک کردید، می توانید اثر خود را به طرق مختلف خلق کنید و سلیقه شخصی خود را به بهترین صورت در آن اعمال نمایید.
سایه روشن (کیاروسکورو) یکی از تاثیرگذارترین روش های نورپردازی است که با کمک آن می توانید به تصاویر خود عمق و احساس ببخشید و کارهای خلاقانه ای بوجود آورید.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
گردآوری و تألیف: امیر دولتیاری
تاریخ نگارش/آخرین ویرایش: 1399/11/23
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
مراجع:
1_ Jay Cassario (2014). How to Improve Your Chiaroscuro Portraits. Retrieve from www.slrlounge.com on Jan 28.
2_ Patrick Mateer (2020). Guide to Chiaroscuro Lighting. Retrieve from https://shotkit.com on Oct 1.
3_ Art Geek (2019). Is it Chiaroscuro or is it Tenebrism? Retrieve from https://artgeek.medium.com on Oct 17.
4_ Taya Ivanova (2021). How to Achieve Artistic Chiaroscuro Lighting in Photography. Retrieve from https://expertphotography.com on Feb 2.
5_ Eric Kim (2021). How to Shoot a Clear and Obscure (Chiaroscuro) Photography Composition. Retrieve from https://erickimphotography.com on Feb 8.
6_ Seng Mah (2018). What is Chiaroscuro, and why should we use this lighting technique? Retrieve from https://venturephotography.com on Aug 23.
7_ V Renée (2018). Chiaroscuro Lighting: How to Create the Stunning Look in Your Images. Retrieve from https://nofilmschool.com on Oct 29.
8_ John Suler (2013). Photographic Psychology: Image and Psyche - Chiaroscuro in Photography. Retrieve from www.truecenterpublishing.com on Feb 5.
9_ Adam Welch (2020). Decoding Chiaroscuro: How To Shoot Glorious Clair Obscur Photos? Retrieve from https://contrastly.com on Jul 20.
مقالات مرتبط:
- نمودار هیستوگرام در عکاسی (Histogram)
- انواع منابع نور در عکاسی پرتره
- موقعیت دوربین و منابع نور در عکاسی پرتره
- برق چشم در عکاسی پرتره
- سایه ها در عکاسی (Shadows in Photography)
- انواع مختلف نور در عکاسی
- انواع روشنایی بر روی سطوح اجسام
- انواع فلاش ها در عکاسی (Camera Flash Types)
- چگونگی کار با فلاش خارجی در عکاسی
- تکنیک های کاربردی در فلاش ها