عناصر پایه در ترکیب بندی
اجزا و عناصر بصری که در ترکیب یک عکس بکار می رود تحت عنوان عناصر پایه در ترکیب بندی (Composition basic Elements) طبقه بندی می شوند.
تقسیم بندی عناصر پايه در ترکیب بندی تصاویر
در ترکیب هر تصویر تعدادی از عناصر پایه وجود دارد که اساس ترکیب بندی تصویر را تشکیل می دهند. شناخت این عناصر و تاثیراتی که بر ساختار عکس و انتقال مفاهیم بصری دارند برای هر عکاس لازم می باشد.
در این مطلب خصوصیات دو عنصر شامل قطع تصویر و نقطه بررسی و اثرات آنها بر تصویر شرح داده می شود. پنج عنصر بعدی در مقالات دیگری تحت عناوین (عناصر پایه در ترکیب بندی: بخش 2- خط و شکل) و (عناصر پایه در ترکیب بندی: بخش 3- بافت، رنگ و روشنایی) در سایت تک لنز مورد بحث قرار گرفته است که برای کسب اطلاعات بیشتر می توانید به آنها مراجعه نمایید.
قطع تصویر
قطع تصویر یا قالب عکس (Image Format) به شکلی گفته می شود که کادر یا قاب تصویر را تشکیل می دهد. تصاویر و عکس ها بجز در موارد خاص اصولا در اشکال مربع یا مستطیل ارائه می شوند. قطع تصویری که توسط هنرمند استفاده می شود، بر اساس نوع کارکرد، محل ارائه آن و مفهومی که مورد نظر او است انتخاب می گردد. شایعترین قطع تصاویر که در عکاسی بکار می روند در جدول زیر نمایش داده شده است.
انواع قطع تصویر و شایعترین ابعاد آنها که در عکاسی بکار می رود.
انتخاب نسبت ابعاد تصویر (Aspect Ratio) می تواند بر ترکیب بندی عکس تاثیر گذار باشد. انتخاب مناسب موجب تاکید بر سوژه و انتخاب نامناسب موجب عدم تعادل در تصویر خواهد شد. هنگامی که برای عکاسی از داخل منظره یاب (Viewfinder) به صحنه نگاه می کنید بهتر است قبل از گرفتن عکس، سوژه را در هر دو حالت افقی و عمودی دوربین در قاب تصویر قرار دهید و به ترکیب بندی تصویر دقت کنید.
توصیه می شود تنظیمات ابعاد تصویر در دوربین را طوری انجام دهید که در هنگام عکاسی از حداکثر سطح سنسور استفاده شود. در این حالت برای دستیابی به ابعاد مورد نظر خود می توانید با انعطاف بیشتری در زمان ویرایش عکس، تصویر را در صورت لزوم برش (Crop) دهید.
قطع مربع
در قطع مربع (Square Format)، نسبت بلندی (Height) به پهنا (Width) تصویر یا نسبت ابعاد (Aspect Ratio) آن برابر با یک است، به عبارت دیگر طول و عرض آن با هم برابر است. این قطع تصویر، حس تعادل و ایستایی ایجاد می کند.
در مواقعی که فضای کافی برای ارائه عکس در قطع مستطیل افقی (یا قطع منظره) وجود ندارد، قطع مربع انتخاب مناسبی خواهد بود. با انتخاب قطع مربع می توان عناصری را که در مرکز تصویر واقع شده اند برجسته تر نمایش داد.
دو نمونه عکس با قطع مربع و نسبت ابعاد 1:1
قطع مستطیل
در این قطع تصویر، بلندی و یا پهنای تصویر از دیگری بلندتر است. به عبارتی طول و عرض آن با یکدیگر مساوی نمی باشد. قطع مستطیل به دو نوع تقسیم می شود:
الف) قطع افقی یا منظره
در قطع منظره(Landscape Format)، نسبت پهنا به بلندی تصویر بیشتر از یک است. به عبارتی عرض تصویر از بلندی آن بیشتر است. شایعترین نسبت مورد استفاده در عکس های با قطع منظره، نسبت سه به دو (3:2) می باشد. این نسبت که به صورت (6:4) هم نمایش داده می شود نسبتی است که در فیلم های 35mm و سنسور های تمام کادر (فول فریم) و APS-C در دوربین های دیجیتال بکار می رود. البته نسبت چهار به سه (4:3) و نسبت عریض یا واید اسکرین (16:9) و نسبت های دیگری نیز در این قطع مورد استفاده قرار می گیرند.
قطع منظره برای ارائه عمومی تصاویر یا نمایش توالی موضوعات مناسب می باشد. قطع مستطیل افقی(منظره) نسبت به قطع مربع از ایستایی بیشتری برخوردار است و حس سکون را القا می کند. همچنین حس عمق و سردی با این قطع تصویر تشدید می شود.
دامنه کوه دماوند در منطقه دشت لار- قطع منظره با نسبت ابعاد 3:2
ب) قطع عمودی یا پرتره
در قطع مستطیل عمودی یا پرتره (Portrait Format)، نسبت بلندی تصویر به پهنای آن بیشتر از یک است. به عبارتی بلندی مستطیل از عرض آن بیشتر است. شایعترین نسبت مورد استفاده در قطع پرتره (مثل قطع منظره)، نسبت سه به دو (3:2) است. نسبت های دیگری نیز در این قطع تصویر بکار می رود همچون نسبت (4:3) و (5:4).
قطع پرتره نسبت به سایر قطع تصاویر از پویایی (Dynamic) بیشتری برخوردار است و جنبش و حرکت را بیشتر القا می کند. با انتخاب قطع پرتره برای تصاویر، حس نزدیکی و گرمی تشدید می شود.
دو نما از مناظر کوهستانی البرز- قطع پرتره با نسبت ابعاد 3:2
قطع پانوراما
قطع پانوراما (Panorama Format) در واقع یک نوع قطع مستطیل افقی است که اندازه پهنای آن خیلی بیشتر از اندازه بلندی آن است. معمولا وقتی این نسبت از دو برابر بیشتر باشد به آن قطع پانوراما گفته می شود.
در این قطع نسبت های مختلفی بکار می رود ولی شایعترین آنها نسبت (2:1) و (3:1) می باشد. معمولا عکس های با قطع پانوراما با چسباندن دو یا چند عکس به یکدیگر ایجاد می شوند. گاهی نیز با انجام برش (Crop) بر روی یک عکس مستطیل، تصویری با قطع پانوراما بدست می آورند.
قطع پانوراما در تصاویر، حس ایستایی و سکون را تشدید می کند و گستردگی و وسعت را به نمایش می گذارد.
غروب در تهران - یک نمونه عکس با قطع پانوراما و نسبت ابعاد 3:1
نقطـه (Point)
در یک عکس، بخش مجزا و مشخصی از تصویر یا عنصری از تصویر که سطح قابل توجهـی از کل تصویر را در بر نمی گیرد را می توان به صورت یک نقطه تصور نمود. عنصر بصری که به عنوان نقطه در نظر گرفته می شود از سایر عناصر بصری موجود در تصویر قابل تفکیک است و بطور جداگانه دیده می شود.
اگر عنصری از تصویر به صورت یک خط کوچک و یا سطح کوچکی در میان تصویر قرار گیرد می تواند همانند یک نقطه درنظر گرفته شود. نقطه می تواند عامل تمرکز بیننده بر قسمتی از تصویر باشد.
اسکی باز بر روی تله سی یژ در ایستگاه 7 تله کابین توچال تهران- اسکی باز می تواند به عنوان یک نقطه (یا خط کوچک) درنظر گرفته شود.
همچنین مجموعه ای از خطوط یا نقاط که سطح محدودی را تشکیل می دهند می توانند همانند یک نقطه تصور گردند.
چنین شکلی می تواند به صورت دایره، مربع، مثلث و غیره دیده شود و یا شکل های آزادی بوجود آورد ولی چون سطح محدود و کوچک تری از تصویر را تشکیل می دهد می توان آن را به صورت نقطه در نظر گرفت.
سطح کوچک گل را می توان به صورت یک دایره کوچک، مجموعه ای از خطوط و در کل به صورت یک نقطه در نظر گرفت.
نقطه با فضای اطرافش ارتباطی بصری برقرار می کند. دو عامل مهمی که این ارتباط را شکل می دهد، اندازه بزرگی نقطه و محلی است که در کادر تصویر قرار گرفته است.
وجود نقطه در تصاویر، موقعیت ها و محل قرارگیری عناصر تصویر را برجسته می سازد. اگر نقطه در ناحیه مرکزی تصویر واقع گردد، حس قرینگی و سکون را تداعی می کند. در این حالت نقطه نسبت به فضای اطراف بطور برجسته تر دیده می شود.
اگر نقطه در ناحیه غیر از مرکز تصویر قرار گیرد، نوعی غیرقرینگی ایجاد می کند و حالتی پویا و متحرک در تصویر ایجاد می نماید. اگر نقطه بیش از حد به کناره های کادر تصویر نزدیک شود، می تواند باعث احساس عدم تعادل در تصویر گردد.
نقطه می تواند باعث احساس عدم تعادل در تصویر گردد.
همجواری دو نقطه
هنگامی که دو نقطه در تصویر دیده می شود چشم، حرکت رفت و برگشتی را بین آن دو نقطه انجام می دهد.
هر چه فاصله بین دو نقطه کمتر باشد حس کشش بین آنها افزایش می یابد. اگر این فاصله خیلی کم شود و یا دو نقطه به هم برسند یا بر روی هم قرار گیرند، دو نقطه به عنوان یک شیء واحد دیده می شود.
همجواری دو نقطه می تواند موجب تقویت حس ارتباط در تصویر گردد و حتی در مواردی ممکن است منجر شود چشمها گرایش به خارج شدن از تصویر پیدا کنند.
با استفاده از خاصیت همجواری دو نقطه در تصاویر، می توان به انسجام تصویر و اجزای آن کمک کرد.
چشم بین دو نقطه حرکت رفت و برگشت انجام می دهد.
خط دیدگانی
اگر در یک سطح حداقل سه نقطه در یک امتداد باشند، چشم آنها را به صورت خط دیدگانی (Visual line) درک می کند. اصولا خط از تعدادی نقطه تشکیل شده است بنابراین اگر تعدادی نقطه در یک امتداد قرار گیرند به صورت خط دیده می شوند.
در این موارد تاثیر این نقاط شبیه به تاثیر خط در ترکیب بندی تصویر خواهد بود بطوریکه چشم مخاطب را در امتداد خود به حرکت در می آورد.
در امتداد حرکت شترها خط دیدگانی ایجاد شده است.
مثلث دیدگانی
اگر در یک سطح، سه نقطه مجزا سه راس یک مثلث را تشکیل دهند، چشم آنها را به صورت مثلث دیدگانی (Visual Triangle) درک می کند.
موقعیت مثلث تشـکیل شده بر ایستایی یا پویایی تصویر موثرخواهد بود و می توان از این خاصیت در تاکید بر حس مورد نظر در تصویر استفاده نود.
سه نقطه مجزا تشکیل یک مثلث دیدگانی داده است.
شکل های دیدگانی
توزیع تعدادی نقطه بر روی سطحی مشخص می تواند یک یا چند شکل دیدگانی (Visual shapes) را ایجاد کند. اشکال دیدگانی می تواند به صورت های مختلف دیده شود و همانند یک منطقه جدا شده از سطح تصویر عمل نماید.
شکل های دیدگانی می تواند توجه بیننده را به بخش خاصی از تصویر معطوف نماید.
چند نقطه بر روی سطح معین، یک شکل دیدگانی را تشکیل می دهند.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
گردآوری و تألیف: امیر دولتیاری
تاریخ نگارش/آخرین ویرایش: 1397/3/15
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
مراجع:
1_Harald Mante (1977). La composition en photographie. Dessain et Tolra, Paris .
(ترجمه فارسی: ترکیب بندی در عکاسی، پیروز سیار، چاپ 14، سروش،1391)
2_Jeff Meyer (2012). 10 rules of photo composition. Retrieve from www.digitalcameraworld.com on Apr 20.
3_David Peterson (2016). 18 Composition Rules For Photos That Shine. Retrieve from www.digital-photo-secrets.com on Apr 22.
4_Romanas Naryskin (2012). What is Composition in Photography? Retrieve from https://photographylife.com on Apr 21.
5_Michael Zhang (2015). 9 Photo Composition Tips, As Seen in Photographs by Steve McCurry. Retrieve from http://petapixel.com on Apr 24.
6_Adam Dachis (2011). Basics of photography: Composition and Technique. Retrieve from http://lifehacker.com on Apr 22.
7_KODAK (2016). Guidelines for Better Photographic Composition. Retrieve from http://photoinf.com on Apr 20.
8_Digital art (2015). 12 pro tips to improve your artistic composition. Retrieve from www.creativebloq.com on Apr 20.
9_Illuscientia (2017). Image formats and composition. Retrieve from www.illuscientia.com on Oct 29.
10_Elliot Hook (2017). Aspect Ratios in Landscape Photography. Retrieve from https://digital-photography-school.com on Oct 29.
11_Steven Bradley (2010). Points, Dots, And Lines: The Elements Of Design. Retrieve from http://vanseodesign.com on Oct 30.
12_Darren Rowse (2017). 5 Elements of Composition in Photography. Retrieve from https://digital-photography-school.com on Oct 29.
مقالات مرتبط:
ـ عناصر پایه در ترکیب بندی: بخش 2- خط و شکل
ـ عناصر پایه در ترکیب بندی: بخش 3- بافت، رنگ و روشنایی
ـ اهمیت ترکیب بندی در عکاسی
ـ ژرفانمایی یا پرسپکتیو در عکاسی
ـ نسبت طلایی و قاعده یک سوم ها