شراره نوری لنز (Lens Flare) که بطور خلاصه به آن Flare (فلر) نیز گفته می شود در اثر برخورد نور شدید به سطح شیشه ای لنز ایجاد می گردد. این پدیده به صورت روشنایی شدیدی در تصویر بروز می کند که علت آن برخورد مستقیم پرتوهای نوری از یک منبع پرنور به سطح عناصر جلویی لنز و به دنبال آن ایجاد بازتابش و پراکندگی آنها در داخل لنز و در نهایت، برخورد به سطح سنسور می باشد.
پرتوهای وارد شده به لنز، به سایر عناصر داخلی لنز همچون دیافراگم، دیواره و عناصر اپتیکی لنز برخورد نموده و به جهات مختلف پراکنده می شود و در نهایت با رسیدن به سنسور، موجب کاهش کیفیت تصویر و ایجاد پرنوری در نواحی خاصی از تصویر می گردد. به روشنایی بیش از حد ناشی از این فرایند که در تصویر دیده می شود، شراره نوری می گویند.
شراره نوری (Flare) بیشتر در مواقعی ایجاد می شود که منبع نور شدیدی همچون خورشید یا چراغ های نورانی در ناحیه ای در مقابل دوربین قرار گرفته اند و امکان تابش مستقیم نور آنها به سطح لنز وجود دارد.
شراره نوری در ناحیه ای که خورشید تابیده است مشاهده می گردد.
شراره نوری (Flare) می تواند تصویر را به دو شکل اصلی تحت تاثیر قرار دهد. یکی اینکه با کاهش کنتراست ناحیه ای از تصویر و ایجاد حالت مه آلودگی و رگه های نوری روشن ، کیفیت تصویر را کاهش دهد. همچنین می تواند اشکال حلقوی، نیمه حلقوی یا بی شکل رنگی و هاله مانند بر روی تصویر ایجاد کند. این اشکال ناخواسته و شبح مانند (Ghost) که معمولاحالت نیمه شفاف (Transparent) دارند می توانند قسمت هایی از تصویر را بپوشانند.
شراره نوری گاهی به صورت ناخواسته و گاهی به طور عمدی ایجاد می شود. بعضی عکاسان برای نشان دادن حالت واقع گرایانه و یا افزایش اثرات نمایشی تصویر، شراره نوری را در عکس های خود بکار می برند.
شراره نوری یکی از پدیده هایی است که در اثر برخورد پرتوهای نور با عناصر لنز ایجاد می شود و دانستن نحوه ایجاد آن کمک می کند که بتوانید از ایجاد آن جلوگیری نمایید و یا اینکه به عنوان یک جلوه تصویری، آن را به عکس خود اضافه کنید.
نحوه ایجاد شراره نوری
شراره نوری (Flare) وقتی ایجاد می شود که پرتوهای نور از یک منبع نوری که نسبت به کل کادر تصویر از روشنایی زیادتری برخوردار است با ناحیه جلو لنز برخورد کرده و به داخل آن وارد شود.
این منبع نوری ممکن است در کادر تصویر و به عنوان قسمتی از نمای عکس دیده شود و یا اینکه در خارج از کادر قرار گرفته باشد ولی زاویه آن نسبت به دوربین به گونه ای باشد که پرتوهای نوری آن بطور مستقیم به سطح لنز اصابت نماید.
بر اساس اینکه منبع نور در چه زاویه ای نسبت به سطح لنز قرار گرفته است، شراره نوری به اشکال مختلفی در تصویر بروز می کند. می تواند به صورت مناطق سفید و مه آلود با کنتراست کم، آرتیفکت های گرد یا چندضلعی، اشکال نیم دایره با رنگهای رنگین کمانی و یا ترکیبی از موارد مذکور باشد. ایجاد این اشکال به دلیل انعکاس داخلی پرتوهای نور در بین عناصر داخلی لنز تا سطح سنسور دوربین بوجود می آید.
نمایش نحوه ایجاد شراره نوری در اثر برخورد پرتوهای نور به سطح لنز
پرتوهایی که از منبعی پرنور به لنز برخورد می کنند از سطح آن دچار انفکاک شده و در جهت های مختلف بازتاب می یابند. این پرتوها ممکن است چندین بار بصورت رفت و برگشت بین عناصر داخل لنز منعکس شده و در نهایت به سطح سنسور دوربین برسند.
در مواردی نیز که یک منبع نور شدید توسط یک جسم یا یک شخص بطور نسبی پوشیده شده و پرتوهای نور از لبه آن پراکنده می شوند، امکان ایجاد شراره نوری وجود خواهد داشت. از این پدیده برای ایجاد اثر ستاره ای یا شراره های خورشیدی (Starburst Effect) به عنوان جلوه های تصویر نیز استفاده می شود که برای مطالعه بیشتر می توانید به مقاله ایجاد اثر ستاره ای یا شراره های خورشیدی در تصاویر در همین وب سایت مراجعه نمایید.
انواع شراره نوری (Flare)
شراره نوری را به چند نوع تقسیم بندی می کنند:
الف) شراره نوری پرده ای (Veiling Flare)
ب) شراره نوری شبحی (Ghosting Flare)
ج) شراره نوری با نقاط قرمز (Red Dot Flare)
شراره نوری پرده ای (Veiling Flare)
بطور معمول وقتی شراره نوری پرده ای ایجاد می شود که منبع نور شدید در خارج از زاویه دید دوربین است و در کادر تصویر دیده نمی شود ولی در موقعیتی قرار دارد که پرتوهای آن به عناصر جلویی لنز می رسند و با آن برخورد می کنند.
با ایجاد این شراره نوری در تصویر ، سفیدی، کاهش کنتراست و محوی ایجاد می شود بطوریکه نواحی سیاه داخل کادر روشن تر دیده شده و حالت رنگ پریده به خود می گیرد.
لنزهایی که از نظر ساخت از کیفیت بالایی برخوردارند و از عناصر اپتیکی چند پوششی (Multi-coated) تشکیل شده اند با وجود پوشش ضد انعکاسی (Anti-reflective coating) خود، اثر شراره نوری را به حداقل می رسانند
شراره نوری پرده ای سمت چپ و بالای تصویر را فرا گرفته است.
در تصویر بالا می توان دید که خورشید در بالای سر سوژه و در خارج کادر قرار دارد ولی پرتوهای نوری آن هنوز به لنز برخورد می کند و در اطراف سوژه شراره نوری پرده ای(Veiling Flare) ایجاد کرده است.
عوامل مختلفی می توانند اثر شراره نوری پرده ای را در تصویر تشدید کنند. از جمله این عوامل می توان به گرد و خاک داخل لنز، فیلترهای با کیفیت پایین، کثیفی بر روی لنز و یا فیلتر، عدم وجود تکنولوژی چند پوششی (Multi-coated) در ساختار لنز و موارد دیگری از این دست اشاره کرد. در ادامه به موارد موثر در ایجاد شراره نوری بیشتر خواهیم پرداخت.
شراره نوری شبحی (Ghosting Flare)
به این نوع شراره نوری، اصطلاحا شبحواره (Ghosting) نیز می گویند. در این نوع شراره نوریعلاوه بر شعاع های نوری روشن، آرتیفکت ها و عناصر نوری اضافی نیز در تصویر دیده می شود. معمولا شکل آنها مشابه منبع نوری ایجاد کننده آنها و یا به شکل چندضلعی روزنه دیافراگم داخل لنز است. این آرتیفکت های گوی مانند با اشکال و رنگهای مختلف دیده می شوند که معمولا در امتداد هم و در یک خط مستقیم از ناحیه منبع نور به داخل تصویر کشیده شده اند و ممکن است از تعداد زیادی آرتیفکت که بصورت خطی در امتداد یکدیگرند تشکیل شوند. گاهی اندازه آرتیفکت ها آنقدر بزرگ است که می تواند بخش بزرگی از تصویر را اشغال کند.
شراره نوری شبحی به تعداد زیاد و در یک خ ط نوری تا خورشید کشیده شده است.
در شراره نوری شبحی (Ghosting Flare) بکار بردن لفظ شبح (Ghost) در واقع اشاره به آرتیفکت هایی است که به شکل کروی، چندضلعی و یا اشکال دیگر دیده می شود.
تعداد آرتیفکت هایی که در یک شراره نوری شبحی دیده می شود به تعداد عناصر اپتیکی موجود در لنز دوربین بستگی دارد. به عبارتی هر چه تعداد عدسی ها و اجزای اپتیکی لنز بیشتر باشد، تعداد شبح های ایجاد شده هم بیشتر است.
همچنین دیافراگم داخل لنز با انعکاس داخلی پرتوهای نوری می تواند عامل تشدید کننده شبحواره (Ghost) باشد. این حالت وقتی که روزنه دیافراگم در کوچکترین اندازه خود است تشدید می گردد و وقتی دیافراگم کاملا باز شود معمولا شراره نوری شبحی دیده نمی شود. دیدن شبح چندضلعی در تصویر نشاندهنده شکل روزنه دیافراگم داخل لنز می باشد.
شراره نوری با نقاط قرمز (Red Dot Flare)
این نوع شراره نوری معمولا وقتی که منبع پرنوری مثل خورشید در داخل کادر تصویر وجود دارد، به صورت نقاط قرمز رنگی بر روی شعاع های نوری پخش شده بر روی تصویر بروز می کند و در اطراف منبع نور دیده می شود.
علت ایجاد شراره نوری با نقاط قرمز (Red Dot Flare)، انعکاس پرتوهای نور از سنسور دوربین به سمت عناصر اپتیکی لنز و بازگشت مجدد آنها به سمت سنسور می باشد. این روند انعکاسی منجر به ایجاد نقاط قرمز رنگ در اطراف ناحیه منبع نور در تصویر می شود. وجود میکرولنزهایی که بر روی سنسور دوربین های دیجیتال قرار گرفته است عامل تشدید کننده این حالت می باشند. به این نوع شراره نوری، شراره سنسور (Sensor Flare) هم گفته می شود.
شراره نوری سنسور بصورت آرتیفکت های قرمز رنگ در اطراف خورشید دیده می شود
عوامل موثر بر ایجاد شراره نوری (Flare)
شراره نوری بر اثر عوامل مختلفی ایجاد و تشدید می گردد که گاهی به تنهایی و یا با یکدیگر برای ایجاد این پدیده اپتیکی همراهی می نمایند.
1) موقعیت و شدت منبع نور و زاویه ای که نسبت به دوربین قرار گرفته است تعیین کننده چگونگی ایجاد زبانه نوری و میزان شدت آن است.
2) در لنزهای زوم که معمولا تعداد عناصر اپتیکی بیشتری نسبت به لنزهای تک کانونی (پرایم) دارند امکان ایجاد شراره نوری بیشتر است.
3) هر چه تعداد عناصر اپتیکی لنز بیشتر باشد شبح بیشتری در تصویر ایجاد می گردد.
4) لنزهای با فاصله کانونی کوتاه تر (وایدتر) کمتر شراره نوری ایجاد می کنند و لنزهای تله فوتو می توانند ایجاد آن را تشدید نمایند. در لنزهای وایدتر منبع نور، به صورت کوچکتری دیده می شود.
5) ساختار و طراحی ساخت لنز در ایجاد شراره نوری موثر است. لنزهای پیشرفته تر و با کیفیت تر کمتر این حالت را بروز می دهند.
6) لنزهایی که در آنها از عناصر اپتیکی با تکنولوژی چند پوششی (Multi-coated) استفاده شده است، تاثیر بسیار زیادی در کاهش اثر شراره نوری دارا می باشند.
7) اگر برای لنز از فیلترهای با کیفیت پایین استفاده شود، احتمال ایجاد شراره نوری و شبح بیشتری در تصاویر وجود خواهد داشت.
8) وجود گرد و خاک در داخل لنز می تواند عامل ایجاد شراره نوری باشد. خصوصا در لنزهایی که سالها از آنها استفاده نشده است.
9) وجود کثیفی یا لکه چربی (مثل اثر انگشت چرب) بر روی سطوح بیرونی لنز می تواند عامل ایجاد شراره نوری و شبح گردد.
جلوگیری از ایجاد شراره نوری (Flare)
برای اینکه در عکس گرفته شده شراره نوری (Flare) مشاهده نشود می توان چند اقدام ساده انجام داد که از ایجاد آن جلوگیری کند و یا اثر آن را به حداقل رساند:
الف) استفاده از هود لنز (Hood) می تواند از برخورد پرتوهایی که بطور مستقیم به سمت عناصر اپتیکی جلوی لنز می آیند جلوگیری نماید. معمولا سطح داخلی آنها به صورتی ساخته شده است که حداقل انعکاس را داشته باشد. داخل بعضی از آنها از پوششی شبیه نمداستفاده شده است. انواعی از هود که قابلیت تنظیم طول دارند (Adjustable bellows lens hood) نیز موجود می باشد.
استفاده از هود لنز در جلوگیری از ایجاد شراره نوری بسیار مفید است
ب) استفاده از دست و یا چیزی شبیه یک قطعه کاغذ که از طریق آن مسیر رسیدن نور شدید (مثل نور خورشید) به داخل لنز را مسدود نماید. این روش ساده، بسیار کارآمد است.
ج) در اکثر مواقع با تغییر زاویه دید دوربین یا تغییر موقعیت منبع نور نسبت به دوربین می توان اثرات کاملا مشخصی در کاهش یا از بین بردن شراره نوری مشاهده کرد. قرار دادن منبع نور در ناحیه پشت دوربین و یا در جهتی که نور آن مستقیما به لنز برخورد نکند باعث می شود که شراره نوری ایجاد نگردد.
با تغییر زاویه دید دوربین نسبت به منبع نور می توان از ایجاد شراره نوری جلوگیری نمود (تصویر ب و ج)
د) همچنین می توان با قرار دادن یک شیء یا یکی از عناصر تصویری در مقابل منبع نور (مثلا تنه درخت در جلوی خورشید) از رسیدن پرتوهای ایجاد کننده شراره نوری بطور کامل یا نسبی جلوگیری نمود.
هـ) استفاده از لنزهای با کیفیت بالا (High-quality lenses) اگرچه گران قیمت هستند ولی در جلوگیری از ایجاد اثر شراره نوری (Flare) بسیار موثرند.
و)استفاده از لنزهای تک کانونی (Prime) به جای لنزهای زوم به علت کمتر بودن تعداد عناصر اپتیکی داخل آنها می تواند شراره نوری کمتری در تصویر ایجاد کند.
ز) در لنزهای زوم، با تغییر فاصله کانونی به فواصل کانونی کوتاه تر (Zoom Out) می توانید شراره نوری را از بین ببرید.
ح) استفاده از فیلتر UV، فیلتر پلاریزه و فیلتر ND تدریجی بر روی لنز می توانند در کنترل شراره نوری کمک کننده باشند.
ط) در برخی موارد با تمیز کردن سطح لنز و یا فیلتری که بر روی آن بسته شده است می توانید از ایجاد شراره نوری جلوگیری نمایید.
ی) عکاسی در فضای بیرون در زمان هایی که شدت نور خورشید کمتر است مثل ساعات اولیه قبل از غروب یا بعد از طلوع ، شانس ایجاد شراره نوری را کاهش می دهد.
ک) در هنگام پردازش تصویر از طریق روش های نرم افزاری نیز می توان برای از بین بردن برخی از موارد شراره نوری استفاده کرد، ولی عموما کاری زمان بر است و گاهی نیز نتایج خیلی مطلوبی نخواهد داشت. توصیه می شود اگر قصد دارید در تصویر خود شراره نوری نداشته باشید، حتی الامکان در هنگام عکاسی از ایجاد آن ممانعت نمایید.
در هنگام کادربندی تصویر با استفاده از دکمه نمایش عمق میدان (Depth of field preview button) بر روی دوربین می توان از تاثیر اندازه دیافراگم مورد نظر بر روی پرتوهای نوری شدید تا حدودی مطلع شد. اگرچه با استفاده از آن تصویر داخل منظره یاب شدیدا تاریک می شود ولی برای مقایسه اثرات اندازه های مختلف روزنه دیافراگم بر ایجاد شراره نوری (Flare) می تواند مفید باشد.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
گردآوری و تألیف: امیر دولتیاری
تاریخ نگارش/آخرین ویرایش: 1398/8/21
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
مراجع:
1_Fill Hunter et al. (2015). Light:Science & Magic, 1th ed. Focal Press, UK.
2_John and Barbara Gerlach (2015). Digital Nature Photography: The Art and the Science, 2th ed. Focal Press, UK.
3_Tom Ang (2008). Digital Photography: Masterclass, 1th ed. Dorling Kindersley Limited, UK.
4_Nasim Mansurov (2017). What is Ghosting and Flare? Retrieve from https://photographylife.com on Jul 19.
5_Sean McHugh (2017). Understanding Camera Lens Flare. Retrieve from http://www.cambridgeincolour.com on Jul 18.
6_Jimmy Chin (2019). What Is Lens Flare Photography? Tips and Tricks for Achieving Perfect Lens Flare. Retrieve from www.masterclass.com on Oct 22.
7_David Peterson (2018). Using (and Abusing) Lens Flare. Retrieve from www.digital-photo-secrets.com on Jun 2.
8_Christina Harman (2017). How to Prevent Lens Flare. Retrieve from https://loadedlandscapes.com on Sep 4.
مقالات مرتبط:
- انواع لنزها و طبقه بندی آنها
- کاربرد هود در لنزها
- مقایسه لنز تک کانونی (پرایم) با لنز زوم
- علائم اختصاری حک شده بر روی لنزها (Lens Abbreviations)
- بررسی کیفیت لنز ها با استفاده از نمودار MTF
- زوم اپتیکال و زوم دیجیتال (Optical and Digital Zoom)
- تغییر مکان فوکوس (Focus Shift)
- کج نمایی رنگی (Chromatic Aberration)
- تیره شدن گوشه های تصویر یا وینیِتینگ در عکاسی
- پراش نوری لنز (Lens Diffraction)